pizzi-persian.txt

﻿Pizzi from 58 to 63
Vullers from page 16; P.1, 30. 32; C. 12. 1.
Khaleghi Page 24 Line 50
          خجسته سیامک یکی پور داشت            که نزد نیا جای دستور داشت‏[a]
         گرانمایه را نام هوشنگ[b] بود            تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود
         به نزد نیا یادگار پدر            نیا پروریده مر او را به بر
         [ نیایش به جای پسر داشتی            جز او بر کسی چشم نگماشتی‏]
         چو بنهاد دل کینه و جنگ را            بخواند آن گرانمایه هوشنگ را
         همه رفتنی‌ها بدو باز گفت            همه رازها برگشاد از نهفت‏
         که من لشکری کرد خواهم همی            خروشی برآورد خواهم همی‏
         تو را بود باید همی پیش رو            که من رفتنی‏‌ام تو سالار نو
         [ پری و پلنگ انجمن کرد و شیر            ز درندگان گرگ و ببر دلیر]
         سپاه دد و دام و مرغ و پری            سپهدار با گبر و کنداوری‏
         [ پس پشت لشکر کیومرث شاه            نبیره به پیش اندرون با سپاه‏]
         بیامد سیه دیو با ترس و باک            همی بآسمان بر پراگنده خاک‏
         [ ز هرای درندگان چنگ دیو            شده سست بر چشم گیهان خدیو]
         به هم در فتادند هر دو گروه            شدند از دد و دام دیوان ستوه‏
         بیازید هوشنگ چون شیر چنگ            جهان کرد بر دیو نستوه تنگ‏
         [ کشیدش سراپای یک سر دوال            سپهبد برید آن سر بی‌‏همال‏]
         به پای اندر افگند و بسپرد خوار            دریده برو چرم و برگشته کار
         چو آمد مر آن کینه را خواستار            سر آمد کیومرث را روزگار
         [ برفت و جهان مر دری ماند از اوی            نگر تا که را نزد او آبروی‏]
         [ جهان فریبنده را گرد کرد            ره سود بنمود و مایه نخورد]
جهان سربسر چون فسانه‌ست و بس            نماند بد و نیک بر هیچ کس‏
          جهاندار هوشنگ با رای و داد            به جای نیا تاج بر سر نهاد
         بگشت از برش چرخ سالی چهل            پر از هوش مغز و پر از رای دل‏
         چو بنشست بر جایگاه مهی            چنین گفت بر تخت شاهنشهی‏
         که بر هفت کشور منم پادشا            به هر جای پیروز و فرمانروا
         به فرمان یزدان پیروزگر            بداد و دهش تنگ بسته کمر
         و زان پس جهان یک سر آباد کرد            همه روی گیتی پر از داد کرد
         نخستین یکی گوهر آمد به چنگ            بدانش ز آهن جدا کرد سنگ‏
         سر مایه کرد آهن آبگون            کز آن سنگ خارا کشیدش برون‏
  چو بشناخت آهنگری پیشه کرد           کجا زو تبر  ارّه و تیشه کرد
         چو این کرده شد چارهٔ آب ساخت            ز دریا برآورد و هامون نواخت
         به جوی و به رود آب را راه کرد            به فر کئی رنج کوتاه کرد
         چو آگاه مردم بر آن بر فزود            پراگندن تخم و کشت و درود
         بسیچید پس هر کسی نان خویش            بورزید و بشناخت سامان خویش‏
از آن پیش کاین کارها شد بسیچ            نبد خوردنیها جز از میوه هیچ
همه کار مردم نبودی به برگ            که پوشیدنی‌شان همه بود برگ
نیا را همی بود آئین و کیش            پرستیدن ایزدی بود پیش
بدان گه بدی آتش خوب‌رنگ            چو مر تازیان است محراب سنگ
به سنگ اندر آتش از او شد پدید            کز او روشنی در جهان گسترید
          یکی روز شاه جهان سوی کوه            گذر کرد با چند کس هم‌گروه‏
         پدید آمد از دور چیزی دراز            سیه رنگ و تیره تن و تیز تاز
         دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون            ز دود دهانش جهان تیره‌‏گون‏
         نگه کرد هوشنگ با هوش و سنگ            گرفتش یکی سنگ و شد پیش جنگ‏
         به زور کیانی بیازید دست            جهانسوز مار از جهان‌جو بجست‏
         بر آمد به سنگ گران سنگ خرد            همان و همین سنگ بشکست خرد
         فروغی پدید آمد از هر دو سنگ            دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ‏
      [ نشد مار کشته و لیکن ز راز            پدید آمد آتش از آن سنگ باز
 هر آن کس که بر سنگ آهن زدی            از او روشنائی پدید آمدی
         جهاندار پیش جهان آفرین            نیایش همی کرد و خواند آفرین‏
         [ که او را فروغی چنین هدیه داد            همین آتش آنگاه قبله نهاد]
         [ بگفتا فروغی‌ست این ایزدی            پرستید باید اگر بخردی‏]
         [ شب آمد بر افروخت آتش چو کوه            همان شاه در گرد او با گروه‏]
         یکی جشن کرد آن شب و باده خورد            سده نام آن جشن فرخنده کرد
         ز هوشنگ [c]ماند این سده یادگار            بسی باد چون او دگر شهریار
         [ کز آباد کردن جهان شاد کرد            جهانی به نیکی از او یاد کرد]
         بدان ایزدی فرّ و جاه کیان            ز نخچیر گور و گوزن ژیان‏
         جدا کرد گاو و خر و گوسپند            به ورز آورید آنچه بد سودمند
جهاندار هوشنگ با هوش گفت             بدارید شان را جدا جفت جفت
بدیشان بورزید و زیشان خورید             همی باج را خویشتن پرورید
                         ز پویندگان هر چه مویش نکوست            بکشت وز ایشان بر آهیخت پوست‏
         [ چو سنجاب و قاقم چو روباه گرم            چهارم سمورست کش موی نرم‏]
         بدین گونه از چرم پویندگان            بپوشید بالای گویندگان‏
         ببخشید و گسترد و خورد و سپرد            برفت و جز از نام نیکی نبرد
چهل سال با شادکامی و ناز            به داد و دهش بود آن سرفراز
         [ بسی رنج برد اندر آن روزگار            به افسون و اندیشه بی‌‏شمار]
         چو پیش آمدش روزگار بهی            از او مر دری ماند تخت مهی‏
         زمانه نه دادش زمانی درنگ            شد آن شاه هوشنگ با هوش و هنگ
         [ نپه یوست خواهد جهان با تو مهر            نه نیز آشکارا نمایدت چهر]
Vullers ends at page 20; P.1, 40. 42; C. 15. 16
 
 
Pizzi from 65 to 72
Vullers from page 27; P.1, 54.; C. 21.
Mohl Page 28 and Macan 108(pdf)
Khaleghi page 45 line 75


          یکی مرد بود اندر آن روزگار [d]           ز دشت سواران نیزه گذار[e]
         گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد            ز ترس جهاندار با باد سرد
         که مرداس نام گرانمایه بود            بداد و دهش برترین پایه بود
       [f]  مر او را ز دوشیدنی چارپای            ز هر یک هزار آمدندی به جای‏
        [ بز و اشتر و میش را[g] همچنین            به دوشندگان داده بد پاک دین‏]
         [ همان گاو دوشا به فرمانبری            همان تازی اسپ رمنده فری[h][i]]
         [ به شیر آن کسی را که بودی نیاز            بدان خواسته دست بردی فراز[j]]
         پسر بد مر آن[k] پاک دین را یکی            کش از مهر بهره [l]نبود اندکی‏
         جهانجوی را نام ضحاک بود            دلیر و سبکسار و ناباک بود
         همان [m]بیوراسپش [n]همی خواندند            چنین نام بر پهلوی راندند
         کجا بیور [o]از پهلوانی شمار            بود در [p]زبان دری ده هزار
         از [q]اسپان تازی به زرین ستام            او را [r]بود بیور [s]که [t]بردند نام‏
         شب و روز بودی دو بهره به زین            ز راه بزرگی نه از راه [u]کین‏
         چنان بد که ابلیس روزی پگاه [v]           بیامد بسان یکی نیک‌خواه‏
         دل مهتر [w]از راه نیکی ببرد            جوان گوش گفتار او را سپرد
همانا [x]خوش آمدش گفتار اوی            نبود آگه از زشت کردار اوی
بدو داد هوش و دل و جان پاک            برآگند بر تارک خویش خاک
چو ابلیس دانست کو دل بداد            بر افسانه‌اش گشت نهمار شاد[y]
فراوان سخن گفت زیبا و نغز            جوان را ز دانش تهی بود مغز
همی گفت دارم سخن‌ها بسی            که آن را جز از من نداند کسی
جوان گفت برگوی و چندین مپای            بیاموز ما را[z] تو ای نیک‌رای
         بدو گفت پیمانت خواهم نخست            پس آنگه سخن برگشایم [aa]درست‏
         جوان ساده‌دل [ab]بود[ac] پیمانش [ad]کرد            چنان کو [ae]بفرمود سوگند کرد[af]
         که راز تو با کس نگویم ز بن            ز تو بشنوم هر چه گوئی سخن‏
         بدو گفت جز تو کسی در سرای           چرا باید ای نامور کدخدای
         [ چه باید پدر چون پسر چون تو بود            یکی پندت از من بباید شنود]
         زمانه بدین [ag]خواجه سالخورد            همی دیر ماند تو اندر نورد
         بگیر این سر مایه در گاه اوی            تو را زیبد اندر جهان جای [ah]اوی
         [ بر این گفته من چو داری وفا            جهان را تو باشی یکی پادشا]
         چو ضحاک بشنید اندیشه کرد            ز خون پدر شد دلش پر ز درد
         به ابلیس گفت این سزاوار نیست            دگر گوی کین از در کار نیست‏
         بدو گفت گر بگذری زین سخن            بتابی ز پیمان و سوگند من‏
         بماند به گردنت سوگند و بند            شوی خوار و ماند پدرت ارجمند
         سر مرد تازی به دام آورید            چنان شد که فرمان او برگزید
         بپرسید کین چاره با من بگوی        نبرتابم از رای تو هیچ روی‏
         بدو گفت من چاره سازم تو را            به خورشید سر بر فرازم ترا
تو در کار خاموش می‌باش و بس            نباید مرا یاری از هیچکس
چنان چون بباید بسازم تمام            تو تیغ سخن برمکش از نیام[ai]
         مر آن پادشا را در اندر سرای            یکی بوستان بود بس دلگشای‏[aj]
         گرانمایه شبگیر برخاستی            ز بهر پرستش بیاراستی‏
         سر و تن بشستی نهفته بباغ            پرستنده با او نبردی چراغ‏
         بر آن رای [ak]واژونه دیو نژند            یکی ژرف چاهی بره بر بکند
         پس ابلیس واژونه آن ژرف چاه            به خاشاک پوشید و بسپرد راه‏
 شب آمد سوی باغ بنهاد روی         سر تازیان مهتری نامجوی       
چو آمد به نزدیک آن ژرف چاه            یکایک نگون شد سر بخت شاه‏
         به چاه اندر افتاد و بشکست پست            شد آن نیک‌‏دل مرد یزدان پرست‏
         به هر نیک و بد شاه آزاد مرد            به فرزند برنا زده باد سرد
         همی پروریدش به ناز و به رنج            بدو بود شاد و بدو داد گنج‏
         چنان بدکنش شوخ فرزند اوی            نجست از ره مهر [al]پیوند اوی
         به خون پدر گشت هم‌داستان            ز دانا شنیدستم این داستان‏
         که فرزند بد گر بود نرّه شیر            به خون پدر هم نباشد دلیر
         فرومایه ضحاک بیدادگر            بدین چاره بگرفت گاه پدر
         [ به سر بر نهاد افسر تازیان            بر ایشان ببخشود سود و زیان‏]
         چو ابلیس پیوسته دید آن سخن            یکی بند دیگر نو افگند بن‏
         بدو گفت چون سوی من تافتی            ز گیتی همه کام دل یافتی‏
         اگر همچنین نیز پیمان کنی            نپیچی ز گفتار و فرمان کنی‏
         جهان سر بسر پادشاهی تو راست            دد و دام با مرغ و ماهی تو راست‏
         چو این گفته شد ساز دیگر گرفت        دگر گونه چاره گرفت ای شگفت    ‏
          جوانی بر آراست از خویشتن            سخن‏گوی و بینا دل و پاک تن
         همیدون به ضحاک بنهاد روی            نبودش جز از آفرین گفت و گوی‏
         بدو گفت گر شاه را در خورم            یکی نامور پاک خوالیگرم‏
         چو بشنید ضحاک بنواختش            ز بهر خورش جایگه ساختش‏
         کلید خورش‌خانهٔ پادشا            بدو داد دستور فرمان‌روا
         فراوان نبود آن زمان پرورش            که کمتر بد از کشتنیها خورش‏
جز از رستنیها نخوردند چیز            زهر چز زمین سر برآورد نیز
پس آهرمن بدکنش رای کرد            به دل کشتن جانور جای کرد
         ز هر گونه از مرغ و از چارپای            خورش کرد و یک‌یک بیاورد‏ به جای
         به خونش بپرورد بر سان شیر            بدان تا کند پادشا را دلیر
         سخن هر چه گویدش فرمان کند            به فرمان او دل گروگان کند
         خورش زردهٔ خایه دادش نخست            بدان داشتش چند گه تندرست‏
         بخورد و برو آفرین کرد سخت            مزه یافت زان خوردنش شوربخت
         چنین گفت ابلیس نیرنگ‏ساز            که جاوید زی شاه گردن فراز
         که فردات زین گونه سازم خورش            کز او باشدت سربسر پرورش‏
         برفت و همه شب سگالش گرفت            که فردا چه سازد ز خوردن شگفت‏
دگر روز چون گنبد لاجورد            برآورد و بنمود یاقوت زرد
         خورشها ز کبک و تذرو سپید           بسازید و آمد دلی پر امید
         شه تازیان چون به خوان دست برد            سر کم خرد مهر او را سپرد
         سوم روز خوان را به مرغ و بره            بیاراستش گونه‏‌گون یک سره‏
         به روز چهارم چو بنهاد خوان            خورش ساخت از پشت گاو جوان‏
         بدو اندرون زعفران و گلاب            همان سال خورده می و مشک‌ناب‏
         چو ضحاک دست اندر آورد و خورد            شگفت آمدش زان هشیوار مرد
         بدو گفت بنگر که تا آرزوی            چه خواهی بخواه از من ای نیک‏خوی‏
         خورشگر بدو گفت کای پادشا            همیشه بزی شاد و فرمان روا
         مرا دل سراسر پر از مهر تست            همه توشه جانم از چهر تست‏
         یکی حاجتستم زنزدیک شاه            و گرچه مرا نیست این پایگاه‏
         که فرمان دهد شاه تا کتف اوی            ببوسم بمالم بر او چشم و روی‏
         چو ضحاک بشنید گفتار اوی            نهانی ندانست بازار اوی‏
         بدو گفت دادم من  این کام تو            بلندی بگیرد مگر نام تو
         بفرمود تا دیو چون جفت او            همی بوسه داد بر کفت او
         چو بوسید  شد در زمین ناپدید            کس اندر جهان این شگفتی ندید
         دو مار سیه از دو کتفش برست            غمی گشت و از هر سوی چاره جست‏
         سرانجام ببرید هر دو ز کفت            سزد گر بمانی ازین در شگفت‏
         چو شاخ درخت آن دو مار سیاه            بر آمد دگر باره از کفت شاه‏
         پزشکان فرزانه گرد آمدند            همه یک به یک داستانها زدند
         ز هر گونه نیرنگها ساختند            مر آن درد را چاره نشناختند
         بسان پزشکی پس ابلیس تفت            به فرزانگی نزد ضحاک رفت‏
         بدو گفت کین بودنی کار بود            بمان تا چه گردد نباید درود
         خورش ساز و آرامشان ده بخورد            نشاید جز این چاره نیز کرد
         بجز مغز مردم مده‌‏شان خورش            مگر خود بمیرند زین پرورش‏
         نگر نره دیو اندر این جست‌وجوی           چه جست و چه دید اندر این گفتگوی
         مگر تا یکی چاره سازد نهان            که پردخته ماند ز مردم جهان
Vullers ends at page 33; P.1, 62. 64; C. 25. 26
Pizzi from 73 to 78
Vullers from page 59; P.1, 108. ; C. 44. 45.


          جهاندار ضحاک زان گفت و ‏گوی            به هوش آمد و تیز بنهاد روی‏
         بفرمود تا بر نهادند زین            بر آن راه‌پویان باریک بین‏
         بیامد دمان با سپاهی گران            همه نرّه دیوان و جنگ آوران‏
         ز بی‏‌راه مر کاخ را بام و در            گرفت و به کین اندر آورد سر
         سپاه فریدون چو آگه شدند            همه سوی آن راه بی‏ره شدند
         ز اسپان جنگی فرو ریختند            در آن جای تنگی بر آویختند
         به هر بام و در مردم شهر بود            کسی کش ز جنگ‌آوری بهر بود
         همه در هوای فریدون بدند            که از جور ضحاک پر خون بدند
         ز دیوارها خشت و از بام سنگ            به کوی اندرون تیغ و تیر خدنگ‏
         ببارید چون ژاله ز ابر سیاه            کسی را نبد بر زمین جایگاه‏
         به شهر اندرون هر که برنا بدند            چو پیران که در جنگ دانا بدند
         سوی لشکر آفریدون شدند            ز نیرنگ ضحاک بیرون شدند
ز آواز گردان بتوفید کوه            زمین شد ز نعل ستوران ستوه
به سر بر ز گرد سیاه ابر بست            به نیزه دل سنگ خارا بخست
         خروشی برآمد ز آتشکده            که بر تخت گر شاه باشد دده‏
         همه پیر و برناش فرمان بریم            یکایک ز گفتار او نگذریم‏
         نخواهیم بر گاه ضحاک را            مر آن اژدهادوش ناپاک را
         سپاهی و شهری به کردار کوه            سراسر به جنگ اندرون هم‌گروه‏
         از آن شهر روشن یکی تیره گرد            برآمد که خورشید شد لاجورد
         هم از رشک ضحاک شد چاره جوی            ز لشکر سوی کاخ بنهاد روی‏
         به آهن سراسر بپوشید تن            بدان تا نداند کس از انجمن‏
برآمد یکایک به کاخ بلند         بده ست[am] اندرون شست یازی کمند
         بدید آن سیه نرگس شهرناز            پر از جادوئی با فریدون براز
         دو رخساره روز و دو زلفش چو شب            گشاده به نفرین ضحاک لب‏
بدانست کان کار است ایزدی            رهائی نیابد ز دست بدی
         به مغز اندرش آتش رشک خاست            به ایوان کمند اندر افگند راست‏
همان تیز خنجر کشید از نیام            نبگشاد راز و نه برگفت نام
         به چنگ اندرش آبگون دشنه بود            به خون پری‌چهرگان تشنه بود
         ز بالا چو پی بر زمین بر نهاد            بیامد فریدون به کردار باد
         بدان گرزه گاوسار دست برد            بزد بر سرش ترک را کرد خرد
         بیامد سروش خجسته دمان            مزن گفت کو را نیامد زمان‏
         همیدون شکسته ببندش چو سنگ            ببر تا دو کوه آیدت پیش تنگ‏
         به کوه اندرون به بود بند اوی            نیاید برش خویش و پیوند اوی
فریدون چو بشنید ناسود دیر            کمندی بیاراست از چرم شیر
ببندی ببستش دو دست و میان            که نگشاید آن بند پیل ژیان
         نشست از بر تخت زرّين اوی            بيفگند ناخوب آئين اوی
         بفرمود كردن به در بر خروش            كه ای نامداران با فر و هوش‏
         نبايد كه باشيد با ساز جنگ            وز این باره جوئید یکی نام و ننگ
سپاهى نبايد كه با پيشه‏‌ور            به يك روى جويند هر دو هنر
         يكى كارورز و دگر گرزدار            سزاوار هر كس پديدست كار
         چو اين كار آن جويد آن كار اين            پر آشوب گردد سراسر زمين‏
         ببند اندرست آنكه ناپاك بود            جهان را ز كردار او باك بود
         شما دير مانيد و خرّم بويد            به رامش سوى ورزش خود شويد
         [ شنيدند مردم سخن‌هاي شاه            از آن پرهنر مرد با دستگاه‏]
         و زان پس همه نامداران شهر            كسی را که بود از زر و گنج بهر
         برفتند با رامش و خواسته            همه دل به فرمانش آراسته‏
         فريدون فرزانه بنواخت‌شان           ز راه خرد پايگه ساخت‌شان‏
         همه پندشان داد و كرد آفرين            همی ياد كرد از جهان آفرين‏
         [ همى گفت كين جايگاه منست            به فال اختر بومتان روشن‌ست‏]
         كه يزدان پاك از ميان گروه            بر انگيخت ما را ز البرز كوه
    بدان تا جهان از بد اژدها            به فر من آيد شما را رها[an]
         چو بخشايش آورد نيكى دهش            به نيكى ببايد سپردن رهش‏
         منم كدخداى جهان سربسر            نبايد نشستن به یك جاى بر
         و گرنه من ايدر همى بودمى            بسى با شما روز پيمودمى‏
         مهان پيش او خاك دادند بوس            ز درگاه برخاست آواى كوس‏
همه شهر دیده به درگاه بر            خروشان بر آن روز کوتاه بر
که تا اژدها را برون آورید            به بند کمندی چنانچون سزید
         دمادم برون رفت لشكر ز شهر            و زان شهر نايافته هيچ بهر
         ببردند ضحاك را بسته خوار            به پشت هيونى بر افگنده زار
         همى راند زين گونه تا شيرخوان            جهان را چو اين بشنوى پير خوان‏
         بسا روزگارا كه بر كوه و دشت            گذشته‌ست و بسيار خواهد گذشت‏
         بدان گونه ضحاك را بسته سخت            سوى شير خوان برد بيدار بخت‏
         همى راند او را به كوه اندرون            همى خواست كارد سرش را نگون‏
         بيامد هم آنگه خجسته سروش            به خوبى يكى راز گفتش بگوش‏
         كه اين بسته را تا دماوند كوه            ببر همچنان تازيان بی‌گروه‏
         مبر جز كسى را كه نگزیردت           به هنگام سختى ببر گيردت‏
       بياورد ضحاك را چون نوند            به كوه دماوند كردش ببند
چون بندی بر آن بند بفزود نیز            نبود از بد بخت مانیده چیز
    [ از او نام ضحاک چون خاک شد            جهان از بد او همه پاک شد]
         [ گسسته شد از خویش و پیوند او            بمانده به کوه اندرون بند او]
به کوه اندرون جای تنگش گزید            نگه کرد غاری بنش ناپدید
         بیاورد مسمارهای گران            به جائی که مغزش نبود اندر آن‏
         فرو بست دستش بدان کوه باز            بدان تا بماند به سختی دراز
         بماند او بر این گونه آویخته            وز او خون دل بر زمین ریخته‏
                    
      Vullers ends at page 61; P.1, 110. 112.; C. 46. 47.
Pizzi from 79 to 86




          فرستاده شاه را پیش خواند            فراوان سخن‌ها به خوبی براند
         که من شهریار تو را کهترم            به هر چه او بفرمود فرمانبرم‏
         بگویش که گر چه تو هستی بلند            سه فرزند تو بر تو هست ارجمند
         پسر خود گرامی بود شاه را            به ویژه که زیبا بود گاه را
         سخن هر چه گفتی پذیرم همی            ز فرزند اندازه گیرم همی‏
         اگر پادشا دیده خواهد ز من            و گر دشت گردان و تخت یمن‏
         مرا خوارتر چون سه فرزند خویش            نبینم بهنگام بایست پیش‏
         پس ار شاه را این چنین است کام            نشاید زدن جز به فرمانش گام‏
         به فرمان شاه این سه فرزند من            برون آنگه آید ز پیوند من‏
         کجا من ببینم سه شاه تو را            فروزنده‌ی تاج و گاه تو را
         بیایند شادان به نزدیک من            شود روشن این خان تاریک من‏
         شود شادمان دل به دیدارشان            ببینم روا‌ن‌های بیدارشان‏
         پس آنگه سه روشن جهان بین من           بدیشان سپارم به آیین من
چو بینم کشان دل پر از داد هست            به زنهارشان دست گیرم به دست‏
         گر آید به دیدار ایشان نیاز            فرستم سبکشان بر شاه باز
         سراینده جندل چو پاسخ شنید            ببوسید تختش چنان‌چون سزید
         پر از آفرین لب ز ایوان اوی            سوی شهریار جهان کرد روی‏
         بیامد چو نزد فریدون رسید            بگفت آن کجا گفت و پاسخ شنید
         سه فرزند را خواند شاه جهان            نهفته برون آورید از نهان‏
         از آن رفتن جندل و رای خویش            سخن‌ها همه پاک بنهاد پیش‏
         چنین گفت کین شهریار یمن            سر انجمن سرو سایه فکن‏
         ز ناسفته گوهر سه دختر بود            نبودش پسر دختر افسرش بود
         [ سروش ار بیابد چو ایشان عروس            مگر پیش هر سه دهد خاک بوس‏]
         ز بهر شما از پدر خواستم            سخن‌ها بایسته آراستم‏
         کنون‏‌تان بباید بر او شدن            زهر بیش و کم رای فرخ زدن‏
         سراینده باشید و بسیار هوش            به گفتار او بر نهاده دو گوش‏
         [ به چربی سخن‌هاش پاسخ دهید            چو پرسد سخن رای فرّخ نهید]
         ازی را که پرورده پادشا            نباید که باشد مگر پارسا
         سخن‏گوی و روشن دل و پاک دین            به کاری که پیش آیدش پیش بین‏
         زبان راستی را بیاراسته            خرد خواسته گنج ناخواسته‏
         شما هر چه گویم ز من بشنوید            اگر کار بندید خرّم بوید
         یکی ژرف بین است شاه یمن            که چون او نباشد به هر انجمن‏
سخن‌گوی روشن‌دل و پاک تن             سزای ستودن به هر انجمن
همش گنج بسیار و هم لشکرست             همش دانش و رای و هم افسرست
نباید که یابد شما را زبون            به کار آورد مرد دانا فسون
به روز نخستین  یکی بزمگاه            بسازد شما را دهد پیشگاه
سه خورشیدرخ‌ را چو باغ بهار            بیارد پر از بوی و رنگ و نگار
نشاند بر آن تخت شاهنشهی            سه خورشیدرخ را چو سرو سهی
به بالا و دیدار هر سه یکی            که از مه ندانند باز اندکی
از این هر سه کهتر بود پیشرو            مهین از پس و در میان ماه نو
نشیند کهین نزد مهتر پسر            مهین باز نزد کهین تاجور
میانه نشیند هم اندر میان            بدان کت ز دانش نیاید زیان
بپرسد شما را کز این سه همال            کدامین شناسید مهتر به سال
میانه کدام است و کهتر کدام            بباید بدین گونه‌تان برد نام
بگویید کان برترین کهتر است            مهین را نشستن نه اندر خورست
میانه خود اندر میان‌ست راست            برآمد تو را کار و پیکار کاست
         گرانمایه و پاک هر سه پسر            همه دل نهاده بگفت پدر
         [ ز پیش فریدون برون آمدند            پر از دانش و پر فسون آمدند]
         [ به جز رای و دانش چه اندر خورد            پسر را که چون آن پدر پرورد]
         [ چو خورشید زد عکس بر آسمان            پراگند بر لاژورد ارغوان‏]
         برفتند و هر سه بیاراستند            ابا خویشتن موبدان خواستند
         کشیدند با لشکری چون سپهر            همه نامداران خورشید چهر
         چو از آمدن‌شان شد آگاه سرو            بیاراست لشکر چو پرّ تذرو
         فرستادشان لشکر گشن پیش            چه بیگانه فرزانگان و چه خویش‏
         شدند این سه پر مایه اندر یمن            برون آمدند از یمن مرد و زن‏
         همه گوهر و زعفران ریختند            همه مشک با می بر آمیختند
         همه یال اسپان پر از مشک و می            پراگنده دینار در زیر پی‏
یکی کاخ آراسته چون بهشت            همه سیم و زد اندر افگنده خشت
به دیبای رومی بیآراسته            چو مایه بدو اندرون خواسته
فرود آورید اند[ao] آن کاخ شان          چو شب روز شد کرد گستاخ شان
سه دختر چنانچون فریدون بگفت            سپهبد برون آورید از نهفت
به دیدار هر سه چو تابنده ماه            نشایست کردن بدیشان نگاه
نشستند هر سه بر آن هم نشان            که گفتش فریدون به گردن‌کشان
از این سه گرانمایه پرسید مه            کز این سه ستاره کدام‌ست که
میانه کدام است و مهتر کدام            بباید بر این گونه‌تان برد نام
بگفتند ز آن گونه کآموختند            سبک‌چشم نیرنگ بردوختند
شگفتی فرو ماند سرو یمن              همی دون دلیران آن انجمن
بدانست شاه گرانمایه زود            کز آمیختن رنگ نآمدش سود
چنین گفت آری همین است ره            کهین را به که داد و مه را به که
بدان‌گه که پیوسته شد کارشان            به هم درکشیدند بازارشان
سه افسرور از پیش سه تاجور            رخانشان پر از خون ز شرم پدر
سوی خانه رفتند با ناز و شرم            پر از رنگ رخ لب پر از آواز نرم
سر تازیان سرو شاه یمن            می آورد و می‌خواره کرد انجمن
به رامش بیآراست بگشاد لب            همی خورد تا تیره‌تر گشت شب
سه پور فریدون سه داماد اوی            بخوردند می هر سه بر یاد اوی
بدانگه که می چیره شد بر خرد            کجا خواب و آسائش اندر خورد
سبک بر سر آبگیر گلاب            بفرمودشان ساختن جای خواب
به پالیز زیر گل‌افشان درخت            بخفت آن سه آزاده‌ی نیکبخت
سر تازیان شاه افسونگران            یکی چاره اندیشه کرد اندران
برون آمد از گلشن خسروی            بیآراست آرایش جادوی
برآورد سرما و باد دمان            بدان تا سر آرد بر ایشان زمان
چنان شد که بفسرد هامون وراغ           به سر بر نیارست پرید زاغ
سه فرزند آن شاه افسون‌گشای             بجستند زان سخت سرما ز جای
بدان ایزدی فر و فرزانگی            به افسون شاهان و مردانگی
بر آن بند جادو ببستند راه            نکرد ایچ سرما بدیشان نگاه
چو خورشید بر زد سر از تیغ کوه            بیآمد سبک مرد افسون‌پژوه
به نزد سه داماد آزاد مرد            که بیند رخان‌شان شده لاجورد
فسرده به سرما و برگشته کار            بمانده سه دختر بدو یادگار
چنین خواست کردن بدیشان نگاه            نه بر آرزو گشت خورشید و ماه
سه آزاده را دید چون ماه نو            نشسته بر آن خسروی گاه نو
بدانست افسون نیامد به کار            نباید بدین برد خود روزگار
         نشستن گهی ساخت شاه یمن            همه نامداران شدند انجمن‏
         در گنجهای کهن کرد باز            گشاد آنکه یک چند گه بود راز
         سه خورشید رخ را چو باغ بهشت            که موبد چو ایشان صنوبر نکشت‏
         ابا تاج و با گنج نادیده رنج            مگر زلفشان دیده رنج شکنج‏
         بیاورد و هر سه بدیشان سپرد            که سه ماه نو بود و سه شاه گرد
         [ ز کینه به دل گفت شاه یمن            که بد زافریدون نیآمد به من‏]
         [ بد از من که هرگز مبادم نشان           که ماده شد از تخم نرّه کیان‏]
         [ به اختر کسی دان که دخترش نیست            چو دختر بود روشن اخترش نیست‏]
         به پیش همه موبدان سرو گفت            که زیبا بود ماه را شاه جفت‏
         بدانید کین سه جهان‌بین من           سپردم بدیشان به آیین من
         بدان تا چو دیده بدارندشان            چو جان پیش دل بر نگارندشان‏
         خروشید و بار عروسان ببست            ابر برز شرزه هیونان مست
         ز گوهر یمن گشته افروخته            عماری یک اندر دگر دوخته‏
         [ چو فرزند باشد به آیین و فرّ             گرامی به دل بر چه ماده چه نر]
ابا چتر و با خواسته شاهوار            کسی کردشان و برآراست کار
         به سوی فریدون نهادند روی            جوانان بیدار دل راه جوی‏
      




Pizzi from 88 to 89
چو آن کرده شد روز برگشت و بخت            بپژمرد برگ کیانی درخت 
کرانه گزید از بر تاج و گاه            نهاده بر خود سر آن سه شاه
 همي هر زمان زار بگریستی            به دشواری اندر همی زیستی 
به نوحه درون هر زمانی بزار            چنین گفتی آن نامور شهریار
که برگشت و تاریك شد روز من            از آن سه دل افروز دلسوز من
به زاری چنین کشته در پیش من             به کینه به كام بداندیش من 
هم از بدخوئی هم ز کردار بد            به روی جوانان چنین بد رسد 
نبردند فرمان من لاجرم            جهان گشت بر هر سه برنا دژم
 پر از خون دل و پر گریه دو روی             چنین تا زمانه سر آمد بروی
فریدون بشد نام از او ماند باز             بر آمد بر این روزگاری دراز
همه نیکنامی بد و راستی             که کرد ای پسر سود از کاستی
 منوچهر بنهاد تاج کیان            ببستش به زنار خونین میان 
بر آئین شاهان یکی دخمه کرد            چه از زر سرخ و چه از لاژورد
 نهادند زير اندرش تخت عاج             بیاویختند از بر عاج تاج
به پدرود کردنش رفتند پیش             چنان‌چون بود رسم آئین و کیش
در دخمه بستند بر شهریار             شد آن ارجمند از جهان خوار و زار 
منوچهر يك هفته با درد بود            دو چشمش پر آب و دو رخ زرد بود 
جهانا سراسر فسوسي و باد             به‌ تو نیست مرد خردمند شاد 
يكايك همي پروری شان به ناز              چه کوتاه عمر و چه عمر دراز 
چو مر داده را باز خواهی ستد              چه غم گر بود خاك آن گر بسد 
اگر شهریاری و گر زیردست              چر از تو جهان این نفس را گسست
 همه درد و خوشی تو شد چو خواب             به جاويد ماندن دلت را متاب 
خنك آن کز او نیکوئی یادگار             بماند اگر بنده گر شهریار


Pizzi from 91 to 113 


          چنان بد که روزی چنان کرد رای            که در پادشاهی بجنبد ز جای‏
         برون رفت با ویژه گردان خویش            که با وی یکی بودشان رای و کیش‏
سوی کشور هندوان کرد رای            سوی کابل و دنبر و مرغ و مای 
بهر جای گاهی بیاراستی             می و رود و رامشگران خواستی
گشاده در گنج و افگنده رنج             بر آئین و رسم سرای سپنج
ز زابل به کابل رسید آن زمان             گراز آن و خندان دل و شادمان 
یکی پادشاه بود مهراب نام            زبردست و با گنج و گسترده کام 
به بالا به کردار آزاده سرو            به رخ چون بهار و به رفتن تذرو 
دل بخردان داشت مغز ردان             دو کتف يلان و هش موبدان
 ز ضحاک تازی گهر داشتی             ز کابل همه بوم و بر داشتی
همی داد هر سال با سام ساو             که با وی به رزمش نبود ایچ تاو 
چو آگه شد از کار دستان سام             کابل بیامد به هنگام بام 
ابا گنجم و اسپان آراسته            غلامان و هر گونهٔ خواسته
ز دینار و ياتوت و مشك و عبير             ز دیبای زربفت و خز و حریر
یکی تاج پر گوهر شاهوار             یکی طوق زرین زبرجدنگار
سران سرکه بودند و کابل سپاه             بیاورد با خویشتن سوی راه 
چو آمد به دستان سام آگهی             که زیبا مهی آید اندر مهی 
پذیره شدش زال و بنواختش            ز آئین یکی پایگه ساختش 
سوی تخت پیروزه باز آمدند             گشاده دل و بزم ساز آمدند
یکی پهلوانی نهادند خوان             نشستند بر خوان او فرخان
گسارنده‌ی می می آورد و جام             نگه کرد مهراب در پور سام
 خوش آمد هماناش دیدار اوی            دلش تیزتر گشت بر کار اوی
که چو مهراب بر خاست از خوان زال            نگه کرد زال اندران برز و یال 
چنین گفت با مهتران زال زر             که زیبنده تر زین که بندد کمر
به چهر و به بالای او مرد نیست             کسی گوئی او را همآورد نیست
یکی نامدار از میان مهان             چنین گفت با پهلوان جهان
 پس پردهٔ او یکی دختر است            که رویش ز خورشید روشنتر است 
ز سر تا به پایش به کردار عاج            به رخ چون بهشت و به بالا چو ساج
 بر آن سفت سیمین در مشکین کمند             سرش گشته چون حلقهٔ پایبند
دهانش چو گلنار و لب ناروان             ز سیمین برش رسته دو ناردان
دو چشمش بسان دو نرگس به باغ             مژه تیرگی برده از پر زاغ 
دو ابرو بسان كمان طراز            بر او توز پوشیده از مشك ناز 
اثر ماه جوئی همه روی اوست             وگر مشك بوئی همه بوی اوست 
بهشتی ست سر تا سر آراسته             پر آرائش و رامش و خواسته
برآورد مر زال را دل به جوش             چنان شد کز او رفت آرام و هوش
شب آمد در اندیشه بنشست زار             به نادیده بر شد به جان سوگوار 
چو زد بر سر کوه بر تیغ شید            جهان شد بسان بلور سپید 
در بار بگشاد دستان سام            برفتند گردان بززین نیام 
در پهلوان را بیاراستند             چو بالای پرمایگان خواستند 
همی رفت مهراب کابل خدای             سوی خیمهٔ زال زابل خدای
چو آمد به نزدیکی بارگاه             خروش آمد از در که بگشای راه 
سوی پهلوان اندرون رفت گو            بسان درختی پر از بار نو 
دل زال شد شاد و بنواختش             وز آن انجمن سر بر افراختش
 بپرسید کز من چه خواهی بخواه             ز تخت و ز مهر و ز تیغ و کلاه
بدو گفت مهراب کای پادشا              سرافراز و پیروز و فرمانروا
مرا آرزو در زمانه يکيست              که آن آرزو بر تو دشوار نیست
              که آئی به شادی سوی خان من             چو خورشید روشن کنی جان من 
چنین داد پاسخ که این رای نیست             به خان تو اندر مرا جای نیست 
نباشد بدين سام هم‌داستان              همان شاه چون بشنود داستان
که ما می گساریم و مستان شویم              سوی خانهٔ بت پرستان شویم
جز این هرچه گوئی تو پاسخ دهیم              بديدار تو رای فرخ نهيم 
 چو بشنید مهراب کرد آفرین              به دل زال را خواند ناپاك دین
               خرامان برفت از بر تخت اوی              همی آفرین خواند بر بخت اوی 
بر او هیچکس چشم نگماشتند               مر او را ز دیوانگان داشتند
از آن کو نه هم دین و همراه بود               زبان از ستودنش کوتاه بود
چو دستان سام از پسش بنگرید               ستودش فراوان چنان چون سزید
 چو روشن‌دل پهلوان را بدوی              چنان گرم دیدند با گفتگوی
 مر او را سٹودند یك یك مهان              بزرگان و نام آوران جهان
 ز بالا و دیدار و آهستگی               ز بایستگی هم ز شایستگی
دل زال یکباره دیوانه گشت               خرد دور شد عشق فرزانه گشت
از اندیشگان زال شد خسته دل               بر آن کار بنهاد پیوسته دل 
همی بود پیچان دل از گفت و گوی            مگر تیره گرددش زین آبروی 
همی گشت یک چند بر سر سپهر              دل زال آگنده يكسر ز مهر
 چنان به که مهراب روزی پگاه               خرامان بیامد از آن بارگاه
گذر کرد سوی شبستان خویش               دو خورشید دید اندر ایوان خویش
 و یکی همچو رودابهٔ خوب چهر               یکی همچو سیندخت با رای و مهر 
بیاراسته همچو باغ بهار              سراپای پر رنگ و بوی و نگار 
شگفتی به رودابه اندر بماند               جهان آفرین را بر او بر بخواند
 یکی سرو دید از برش گرد ماه               نهاده ز عنبر به سر بر کلاه
به ديبا و گوهر بیاراسته               بسان بهشتی پر از خواسته
بپرسید سیندخت مهراب را              ز خوش‌آب بگشاد عناب را 
که چون رفتی امروز و چون آمدی              که کوتاه باد از تو دست بدی 
چه مردیست آن پیرسر پور سام              همی تخت یاد آیدش یا کنام 
خوی مردمی هیچ دارد همی               پی نامداران سپارد همی
چه گوید ز سیمرغ فرخنده زال               چگونه است چهر و چگونه است يال
چنین داد مهراب پاسخ بدوی               که ای سرو سیمین بر و خوب روی
 به گیتی در از پهلوانان گرد              پی زال‌زر کس نیارد سپرد 
چو دست و عنانش به ایوان نگار              نبینی و بر زین چنو يك سوار 
دل شیر نر دارد و زور پیل               دو دستش بکه ردار دریای نیل[ap]
چو بر گاه باشد زرافشان بود               چو در جنگ باشد سرافشان بود
رخش سرخ مانندهٔ ارغوان               جوان سال و بیدار و بختش جوان 
به کین اندرون چون نهنگ بلاست              به زين اندرون تیز چنگ اژدهاست 
نشانندهٔ خاك در کین بخون              فشانندهٔ خنجر آبگون
 از آهو همین کش سپیدست موی               نجوید جز این مردم عیب جوی
سپیدی مویش بزیبد همی               تو گوئی که دلها فريبد همی
چو بشنید رودابه این گفت وگوی               بر افروخت گلنارگون کرد روی 
دلش گشت پر آتش از مهر زال              از او دور شد خورد و آرام و هال 
چو بگرفت جای خرد آرزوی              دگرگونه بر شد به آئین و خوی
 چه نیکو سخن گفت آن رایزن              ز مردان مکن یاد در پیش زن
 دل زن همان دیو را هست جای               ز گفتار باشند جوینده رای
ورا پنج ترك پرستنده بود               پرستنده و مهربان بنده بود
 بدین بندگان خردمند گفت         که بگشاد خواهم نهان از نهفت 
شما يك به یك رازدار منید              پرستنده و غمگسار منید
 بدانید هر پنج و آگاه بید               همه ساله با بخت همراه بید
که من عاشقی ام چو بحر دمان               از او بر شده موج بر آسمان
 پر از مهر زال است روشن دلم              به خواب اندر اندیشه زو نگسلم
 دل و جان و هوشم پر از مهر اوست              شب و روز اندیشهٔ چهر اوست 
یکی چاره باید کنون ساختن              دل و جانم از غم بپرداختن 
نداند کسی راز من جز شما               که هم مهربانید و هم پارسا
پرستندگان را شگفت آمد آن               که بد کاری آید ز دخت ردان
همه پاسخش را بیاراستند               به تنگی دل از جای برخاستند 
که ای افسر بانوان جهان               سرافراز دختر میان مهان
 ستوده ز هندوستان تا به چین              میان شبستان چو روشن نگین 
به بالای تو در چمن سرو نیست               چو رخسار تو تابش پرو نیست
نگار رخ تو قنوج و مای               فرستند نزديك خاور خدای
تو را خود دیده درون شرم نیست               پدر را به نزد تو آزرم نیست
 که آن را که اندازد از بر پدر                تو خواهی که او را بگیری ببر 
که پروردهٔ مرغ باشد بکوه              نشانی شده در میان گروه 
کس از مادران پیر هرگز نزاد               ور آن کس که زاید نباشد نژاد
چنین سرخ در بسد و مشك موی              شگفتی بود گر بود پیرجوی
جهانی سراسر پر از مهر توست               به ایرانها صورت چهر توست 
تو را با چنین روی و بالای و موی              ز چرخ چهارم خور آیدت شوی
چو رودابه گفتار ایشان شنید              چو از باد آتش دلش بر دمید 
بر ایشان یکی بانگ بر زد به خشم               بتابید روی و بخوابید چشم
پس آنگه به خشم و به روی دژم               به ابرو ز خشم اندر آورده خم
چنین گفت کای خام پیکار تان               شنیدن نیرزید گفتار تان
 نه قیصر بخواهم نه فغفور چین              نه از تاجداران ایران زمین 
به بالای من پور سام‌ست زال              ابا بازوی شیر و با کتف و یال
گرش پیر خوانند یا نوجوان               مرا هست آرام جان و روان
جز او هرگز اندر دل من مباد               جز از وی بر من میارید یاد
مرا مهر او دل نديده گزید               همان دوستی از شنیده گزید
 بر او مهربانم نه بر روی و موی              به سوی هنر گشتمش مهرجوی 
پرستنده آگه شد از راز اوی              چو بشنید دل خسته آواز اوی
 به آواز گفتند ما بنده‌ایم               بدل مهربان و پرستنده‌ایم
نگه کن کنون تا چه فرمان دهی               نیاید زفرمان تو جز بھی
یکی گفت زیشان که ای سروبن               نگر تا نداند کسی این سخن
 سیه نرگسانت پر از شرم باد              رخانت همیشه پر آزرم باد 
اگر جادوی باید آموختن              به بند و فسون چشمها دوختن
 بپریم تا مرغ جادو شویم               بپوئیم در چاره آهو شویم
مگر شاه را نزد ماه آوریم               به نزديك تو پایگاه آوریم
لب لعل رودابه پر خنده کرد              رخان معصفر سوی بنده کرد 
که این بند را گر بوی کاربند              درختی برومند کاری بلند 
که هر روز یاقوت بار آورد              خرد بار آن در کنار آورد 
پرستنده برخاست از پیش اوی               بر آن چاره بیچاره بنهاد روی
 به دیبای رومی بیاراستند               سر زلف بر گل بپیراستند
برفتند هر پنج تا رودبار               ز هر بوی و رنگی چو خرم بهار 
مه فرودین و سر سال بود               لب رود لشکرگه زال بود 
از آن سوی رود آن کنیزان بدند               ز دستان همی داستانها زدند
 همی گل چدند از لب رودبار               رخان چون گلستان و گل در کنار
بگشتند هر سو همی گل چدند               سراپرده را چون برابر شدند
نگه کرد دستان زتخت بلند                بپرسید کین گل‌پرستان کی‌ند
چرا گل چدند از گلستان ما               نترسند مانا ز فرمان ما 
چنین گفت گوينده با پهلوان               که از کاخ مهراب روشن روان
 پرستندگان را سوی گلستان                فرستد همی ماه کابلستان
 چو بشنید دستان دلش بر دمید                ز بس مهر بر جای خود نارمید
خرامید با بندهٔ پر شتاب                جهانجوی دستان از این سوی آب
 چو زان سو پرستندگان دید زال                کمان خواست از ترك و بفراخت يال 
پیاده همی شد ز بهر شکار               خشیشار دید اندر آن رودبار
 كمان ترك گلرخ به زه بر نهاد                به دست چپ پهلوان در نهاد
بزد بانگ تا مرغ برخاست ز آب                همی تیر انداخت اندر شتاب
ز پروازش آورد آنگه فرود                چکان خون وشی شد از او آب رود 
به ترك آنگهی گفت زان سو گذر               بیاور تو آن مرغ افگنده پر
 به کشتی گذر کرد ترك سترگ               خرامید نزد پرستنده ترك
 پرستنده با ريدك ماه روی                سخن گفت زان پهلو نامجوی
که این شیرباز او گو پیلتن                چه مردست و شاه کدام انجمن
که بگشاد زین گونه تیر از کمان                چه سنجد به پیش اندرش بدگمان
 ندیدیم زیبنده تر زین سوار               به تیر و کمان بر چنین کامگار 
پری روی دندان به لب بر نهاد               مکن گفت زین گونه بر شاه یاد 
شه نیمروزست فرزند سام                که دستانش خوانند شاهان به نام
نگردد فلك بر چون او يك سوار                زمانه نبیند چون او نامدار
پرستنده با ريدك ماه روی                بخندید و گفتش که چونین مگوی
 که ماهیست مهراب را در سرای               به یك سر ز شاه تو برتر بپای 
به بالای ساجست و همرنگ عاج               یکی ایزدی بر سر از مشك تاج
 دهانش به تنگی دل مستمند                سر زلف چون حلقهٔ پایبند 
دو جادوش پر خواب و پر آبروی                پر از لاله رخسار و چون مش موی
نفس را مگر بر لبش راه نیست                چون او در جهان نیز يك ماه نیست 
خرامان ز کابلستان آمدیم               بر شاه زابلستان آمدیم




۱۰۳
                بدین چاره تا آن لب لعل فام               کنیم آشنا با لب پور سام
 سزا باشد و سخت در خور بود                که با زال رودابه همبر بود
چو بشنید زآن بندگان این پیام                رخش گشت زین گفت‌ها لعل نام
چنین گفت با بندگان خوب چهر                که با ماه خوب‌ست رخشنده مهر
 از ایشان چو برگشت خندان غلام               بپرسید از او نامور پور سام 
که با تو چه گفت آن که خندان شدی               گشاده لب و سیم دندان شدی
 بگفت آنچه بشنید با پهلوان                ز شادی دل پهلوان شد جوان
چنین گفت با ريدك ماه روی                که رو آن پرستندگان را بگوی
که از گلستان يك زمان مگذرید                مگر با گل از باغ گوهر بريد
نباید شدن تان سوی کاخ باز               بدان تا پیامی فرستم به راز 
درم خواست با زر و گوهر ز گنج               گرانمایه دیبای زربفت پنج 
بفرمود کین نزد ایشان برید                کسی را مگوئید و پنهان بريد
برفتند زى ماه رخساره پنج                ابا گرم گفتار و دینار و گنج
بدیشان سپردند زر و گهر                بنام جهان پهلوان زالزړ [aq]
پرستنده با ماه ديدار گفت                که هرگز نماند سخن در نهفت 
مگر آن که باشد میان دو تن               سه تن نا نهان‌ست و چار انجمن
 بگو ای خردمند پاکیزه رای                سخن گر به رازست با ما سرای
پرستنده گفتند با یکدگر                که آمد به دام اندرون شیر نر
  کنون کام رودابه و کام زال                به جای آمد این بود فرخنده فال
بیامد سیه چشم گنجور شاه               که بود اندر آن کار دستور شاه 
سخن هرچه بشنید ز آن دلنواز               همی گفت پیش سپهبد به راز 
سپهبد خرامید تا گلستان                به نزد کنیزان کابلستان
پری‌روی گل‌رخ بتان طراز                برفتند و بردند پیشش نماز 
سپهبد بپرسید ز ایشان سخن               ز بالا و دیدار آن سروبن 
ز گفتار و دیدار و رای و خرد               بدان تا که با او چه اندر خورد 
بگوئید با من يكايك سخن               به کژی مگر نفگنید ایچ بن
 اگر راستی تان بود گفت وگوی                به نزديك من تان بود آبروی
و گر هیچ کژی گمانی برم                به زیر پی پیل تان بسپرم
رخ بندگان گشت چون سندروس                به پیش سپهبد زمین داد بوس
 از ایشان یکی بود کهتر به سال               که او شد سخنگوی پر دل به زال 
چنین گفت کز مادر اندر جهان               نزاید کسی در میان مهان 
به دیدار سام و به بالای او               به پاکی دل و دانش و رای اوی
دگر کس چو تو ای سوار دلیر                 بدین برز و بالا و بازوی شیر
سه دیگر چو رودابهٔ خوب‌روی                یکی سرو سیمین با رنگ و بوی
ز سر تا به پایش گل‌ست و سمن               به سرو سهی بر سهيل يمن 
از آن گنبد سیم سر بر زمین               فرو کشته بر گل کمند کمین
 به مشك و به عنبر سرش بافته                به یاقوت و گوهر تنش تافته
سر زلف و جعدش چو مشکین زره                فگنده‌ست گوئی گره بر گره
بت آرای چون او نبینی به چین                بر او ماه و پروین کنند آفرین 
سپهبد پرستنده را گفت گرم               سخن‌های شیرین به آواز نرم 
که اکنون چه چاره‌ست با من بگوی               یکی راه جستن به نزديك اوى
 که ما را دل و جان پر از مهر اوست                همه آرزو دیدن چهر اوست
پرستنده گفتا چو فرمان دهی                بتازیم تا کاخ سرو سهی
ز فرخنده رای جهان پهلوان               ز دیدار و گفتار و روشن روان
 فریبیم و گوئیم هر گونه چیز               میان اندرون نیست واژونه نیز 
سر مشک‌بویش به دام آوریم               لبش بر لب پورسام آوریم 
خرامد مگر پهلوان با کمند                به نزدیک ایوان و کاخ بلند
ببین آن‌گهی تا خوش آید تو را               بدین گفته رامش فزاید تو را
برفتند خوبان و برگشت زال                شبی دیریاز آن به بالای سال
 رسیدند خوبان به درگاه کاخ               به دست اندرون هر يك از گل دو شاخ 
نگه کرد دربان بر آراست جنگ               زبان کرد گستاخ و دل کرد تنگ
 که بی‌گه ز درگاه بیرون شويد                شگفت آیدم تا شما چون شويد
بتان پاسخش را بیاراستند                به دلتنگی از جای برخاستند
که امروز روز دگر گونه نیست                به باغ گلان دیو واژونه نیست
بهار آمد از گلستان گل چنیم                ز روی زمین شاخ سنبل چنیم
 به فرمان رودابهٔ ماه‌چهر               پی گل برفتیم زایدر به مهر
 تو را چیست ز این گونه گفتارها                که گل چیده‌ام از سر خارها
نگهبان در گفت كامروز کار                نباید گرفتن به دیگر شمار
که زال سپهبد به كابل نبود                زمین پر ز خرگاه و لشکر نبود
 نبینید کز کاخ کابل خدای               به زین اندر آرد به شبگیر پای 
همه روزش آمد شدن پیش اوست               که هستند با یکدیگر سخت دوست 
اگر تان ببیند چنین گل به دست                کند بر زمین تان هم آنگاه پست
میائید دیگر برون از حرم                مبادا که آید سخن بیش و کم
شدند اندر ایوان بتان طراز                نشستند و با ماه گفتند راز
 که هرگز ندیدیم زین گونه شید               رخی همچو گل روی و مویش سپید 
بر افروخت رودابه را دل ز مهر               به امید آن تا ببیندش چهر
 نهادند دینار و گوهرش پیش                بپرسید رودابه از کم و بیش
که چون بود تان کار با پور سام                به دیدن به است از به آواز و نام
پری چهره هر پنج بشتافتند                چو با ماه جای سخن یافتند
 که زال آن سوار جهان سربه‌سر                نباشد چون او کس به آئین و فر 
که مردیست بر سان سرو سهی               همش زیب و هم فر شاهنشهی
 همش رنگ و بوی و همش تل و شاخ                سواری میان لاغر و بر فراخ
دو چشمش چو دو نرگس آبگون                لبانش چو بسد رخانش چو خون
کف و ساعدش چون کف شیر نر                هشیوار و موبد دل و شاه‌فر 
سراسر سپیدست مویش به رنگ                از آهو همین‌ست و این نیست ننگ
به رخ جعد آن پهلوان جهان               چو سیمین زره بر گل ارغوان
 که گوئی همی آن‌چنان بایدی                و گر نیستی مهر نفزایدی
به دیدار تو داده‌ایمش نوید                ز ما باز برگشت دل پر امید
کنون چارهٔ کار مهمان بساز                بفرمای تا بر چه کردیم باز 
چنین گفت با بندگان سروبن               که دیگر شدستی برای و سخن
همان زال کو مرغ پرورده بود               چنان پیرسر بود و پژمرده بود
 به رخ شد کنون چون گل ارغوان                سهی قد و زیبا رخ و پهلوان
رخ من به پیشش بیاراستید                بگفتید وز آن پس بها خواستید
همی گفت و لب‌ها پر از خنده داشت               رخان همچو گلنار آگنده داشت
 چنین گفت پس بانوی بانوان               پرستندهٔ را کز ایدر دوان 
به مژده شبانگه سوی او شوید               بگوئید و گفتار او بشنوید 
که کامت بر آمد بیارای کار                بیا تا ببینی مهی پر نگار
پرستنده با بانوی ماه روی                چنین گفت که اکنون ره چاره جوی
که یزدان هر آنچه‌ات هوا بود داد                سرانجام این کار فرخنده باد
 همی کار سازید رودابه زود               نهانی ز خویشان او هر که بود
یکی خانه بودش چو خرم بهار               ز چهر بزرگان بر او بر نگار 
به دیبای چینی بیاراستند                طبق‌های زرین بپیراستند
می و مشك و عنبر بر آمیختند                عقیق و زبرجد فرو ریختند
بنفشه گل و نرگس و ارغوان                سمن شاخ و سوسن به دیگر کران
 همه زر و پیروزه بد جام شان               به روشن گلاب اندر آشام شان 
از آن خانهٔ دخت خورشید روی               بر آمد همی تا به خورشید بوی
چو خورشید تابنده شد ناپديد                در حجره بستند و گم شد کلید
پرستنده شد سوي دستان سام                که شد ساخته کار بگذار گام
سپهبد سوی کاخ بنهاد روی                چنان‌چون بود مردم جفت جوی
 بر آمد سید چشم گلرخ به بام               چو سرو سهی بر سرش ماه تام 
چو از دور دستان سام سوار               پدید آمد این دختر نامدار 
دو بیجاده بگشاد و آواز داد                که شاد آمدی ای جوان مردزاد
درود جهان آفرین بر تو باد                بر آن کس که او چون تو فرزند زاد
پرستنده خرم دل و شاد باد               چنانی سراپای کو کرد یاد 
پیاده بدین سان ز پرده سرایه               برنجیدت آن خسروانی دو پای 
سپهبد چو از باره آوا شنید               نگه کرد خورشید‌رخ را بدید
 شده بام از او گوهر تابناك               ز تاب رخش سرخ یاقوت خاك
چنین داد پاسخ که ای ماه‌چهر                درودت ز من آفرین از سپهر
چه مایه شبان دیده اندر سماك                خروشان بدم پیش یزدان پاك
 همی خواستم تا خدای جهان               نماید به من رویت اندر نهان 
کنون شاد گشتم به آواز تو               بدین چرب گفتار با ناز تو 
یکی چارهٔ راه دیدار جوی                چه باشی تو بر باره و من به کوی
پری‌چهر گفت سپهبد شنود                ز سر شعر گلنار بگشاد زود
فرو هشت گیسو از آن کنگره                که یازید و شد تا به بن يکسره
 پس از باره رودابه آواز داد                که ای پهلوان بچهٔ گرد زاد
کنون زود برتاز و برکش میان               بر شیر بگشای و چنگ کیان 
بگیر این سیه گیسو از يك سوم                ز بهر تو باید همی گیسوم
نگه کرد زال اندر آن ماه روی                شگفت آمدش ز آن چنان گفتگوی
بسائید مشکین کمندش به بوس                که بشنید آواز بوسش عروس 
چنین داد پاسخ که این نیست داد               چنین روز خورشید روشن مباد 
که من خیره را دست بر جان زنم               بر این خسته دل تیز پیکان زنم 
کمند از رهی بستد و داد خم               بیفگند خوار و نزد هیچ دم
به حلقه در آمد سر کنگره                بر آمد ز بن تا به سر يكسره
چو بر بام آن باره بنشست باز                بیامد پری روی و بردش نماز 
گرفت آنا زمان دست دستان به دست               برفتند هر دو به کردار مست 
فرود آمد از بام کاخ بلند               به دست اندرون دست شاخ بلند
 سوی خانهٔ زرنگار آمدند                بدان مجلس شاهوار آمدند 
بهشتی به آراسته پر ز نور                پرستنده بر پای در پیش خور
شگفت اندر آن مانده بد زال‌زر                بدان روی و آن موی و آن زیب و فر
 ابا ياره با طوق و با گوشوار               ز دیبای و گوهر چو باغ بهار 
دو رخساره چون لاله اندر چمن               سر جعد زلفش شکن بر شکن 
همان زال با فر شاهنشهی                نشسته بر ماه با فرهی
حمایل یکی دشنه اندر برش                ز یاقوت سرخ افسری بر سرش
ز دیدنش رودابه می نارمید                به دزدیده در وی همی بنگرید
 بدان شاخ و یال و بدان فر و برز               که خارا چو خار آمدی ز او به گرز 
فروغ رخش را که جان بر فروخت               در او بیش دیدی دلش بیش سوخت
 سپهبد چنین گفت با ماه روی                که ای سرو سیمین بر و مشک‌بوی
منوچهر چون بشنود داستان                نباشد بدین کار هم‌داستان
همان سام نیرم برآرد خروش                کف اندازد و بر من آید به جوش 
و لیکن سرمایه جان‌ست و تن               همان خوار گیرم بپوشم کفن 
پذیرفتم از دادگر داورم               که هرگز ز پیمان تو نگذرم 
شوم پیش یزدان ستایش کنم                چو یزدان پرستان نیایش کنم
مگر کو دل سام و شاه زمین                بشوید ز پیکار و از خشم و کین
جهان آفرین بشنود گفت من                مگر کآشکارا شوی جفت من 
بدو گفت رودابه من همچنین               پذیرفتم از داور کیش و دین 
که بر من نباشد کسی پادشاه               جهان آفرین بر زبانم گواه 
جز از پهلوان جهان زا‌ل‌زر                که با تاج و گنج‌ست و با نام و فر
 همی مهرشان هر زمان بیش بود                خرد دور بد آرزو پیش بود
چنین تا سپیده برآمد ز جای                تبیره برآمد ز‌ پرده سرای 
پس آن ماه را زال پدرود کرد               تن خویش تار و برش پود کرد 
سر مژه کردند هر دو پر آب               زبان برکشیدند بر آفتاب 
که ای فر گیتی یکی لخت نیز                يکايك نبايست آمد هنيز
ز بالا کمند اندر افگند زال                فرود آمد از کاخ فرخ همال
                      
Pizzi from 115 to 117
چنان اژدها کو ز رود کشف             برون آمد و کرد گیتی چو کف 
زمین شهر تا شهر بالای او              همان کوه تا کوه پهنای او
جهان را از او بود دل پر هراس              همی داشتندی شب و روز پاس 
هوا پاک کرده ز پرندگان              همان روی گیتی ز درندگان
ز تفش همي پر کرگس بسوخت              زمین زیر زهرش همی بر فروخت
نهنگ دژم برکشیدی ز آب             همان از هوا تیزپران عقاب
 زمین گشت بی مردم و چارپای             جهانی مر او را سپردند جای 
چو دیدم که اندر جهان کس نبود             که با او همی دست یارست سود
به زور جانهدار [ar]یزدان پاك              بیفکندم از دل همه ترس و باك
میان را ببستم بنام بلند              نشستم بر آن پیل پیکر سمند
به زين اندرون گرزهٔ گاوسر              به باز او کمان و به گردن سپر
 برفتم به سان نهنگ دژم             مرا تیز چنگ و ورا تیز دم 
مرا کرد پدرود هر کس که دید             که بر اژدها گرز خواهم کشید
 رسیدمش دیدم چو کوه بلند              کشان موی سر بر زمین چون کمند
زبانش بسان درختی سیاه              زفر باز کرده فگنده به راه
چو دو آبگیرش پر از خون دو چشم               مرا دید غرید و آمد به خشم
 گمانی چنان بردم ای شهریار              که دارد مگر آتش اندر کنار 
جهان پیش چشمم چو دریا نمود              به ابر سیه بر شده تیره دود
 زبانگش بلرزید روی زمین               ز زهرش زمین شد چو دریای چین 
برو بر زدم بانگ بر سان شیر              چنان چون بود کار مرد دلیر
یکی تیر الماس پیکان خدنگ               به چرخ اندرون راندم بی درنگ 
به سوی زفر کردم آن تیر رام              بدان تا بدوزم زبانش به کام 
چو شد دوخته يك کران از دهانش              بماند از شگفتی به بیرون زبانش
هم اندر زمان دیگری همچنان               زدم بر دهانش بپیچید از آن
 سه دیگر زدم بر میان زفرش               برآمد همی جوش خون از جگرش
چو تنگ اندر آورد با من زمین               بر آهختم آن گاوسر گرز کین 
به نیروی يزدان گیهان خدای              بر انگیختم پیلتن را ز جای 
زدم بر سرش گرزهٔ گاوچهر              بر او کوه بارید گفتی سپهر
شکستم سرش چون سر ژنده پیل              فرو ريخته زو زھر چون رود نیل
بزخمی چنان شد که دیگر نخاست               ز مغزش زمین گشت با کوه راست
کشف رود پر خون و زرداب گشت               زمین جای آرامش و خواب گشت 
همه کوهساران پر از مرد و زن              همی آفرین خواندندی به من
 جهانی بر آن جنگ نظاره بود              که آن اژدها زشت پتیاره بود
 مرا سام يك زخم از آن خواندند               جهانی به من گوهر افشاندند
چو زو باز گشتم تن روشنم               برهنه شد از نامور جوشنم
فرو ریخت از باره برگستوان               وز آن زهر بد چند گاهم زیان 
بر آن بوم تا سالیان بر نبود               جز از سوخته خاك خاور نبود






Pizzi from 118 to 125
بسی بر نیامد بر این روزگار               که آزاده سرو اندر آمد به بار
 بهار دل‌افروز پژمرده شد              دلش با غم و رنج بسپرده شد
 ز بس بار کو داشت در اندرون               همی راند رودابه از دیده خون
 شکم سخت شد فربه و تن گران              شد آن ارغوانی رخش زعفران
بدو گفت مادر که ای جان مام               چه بودت که گشتی چنین زردفام
چنین دان پاسم که من روز و شب               همی بر گشایم به فریاد لب 
چنان گشته بی خواب و پژمرده ام              تو گوئی که من زندهٔ مرده ام 
همانا زمان آمدستم فراز              وز این بار بردن نیابم جواز
 بی آرام سیندخت از درد اوی               گرستی چو دیدی رخ زرد اوی
چنین تا گه زادن آمد فراز               به خواب و به آرام بودش نیاز
تو گفتی به سنگستش آگنده پوست               و يا زآهن است آن که بوده دروست
 چنان شد که یک روز از او رفت هوش              از ایوان دستان بر آمد خروش 
خروشید سیندخت و بشخود روی              بکند آن سیه گیسوی مشکبوی
 يکايك به دستان رسید آگهی               که پژمرده شد برگ سرو سهی
به بالین رودابه شد زال زر               پر از آب رخسار و خسته جگر 
شبستان همه بندگان کنده موی              برهنه سر و موی و تر کرده روی
بدل آن گهی زال اندیشه کرد              وز اندیشه آسان‌ترش گشت درد 
همان پر سیمرغش آمد به یاد              بخندید و سیندخت را مژده داد 
یکی مجمر آورد و آتش فروخت               وز آن پر سیمرغ لختی بسوخت 
هم اندر زمان تیره‌گون شد هوا               پدید آمد آن مرغ فرمانروا 
 چو ابری که بارانش مرجان بود               چه مرجان که آرامش جان بود
 برو کرد زال آفرین دراز              ستودش فراوان و بردش نماز
 چنین گفت سیمرغ کین غم چراست              به چشم هزبر [as]اندرون نم چراست
 از این سرو سیمین بر ماه روی               یکی کودك آید تو را نام جوی
 که خاك پی او ببوسد هزبر               نیارد به سر بر گذشتنش ابر
وز آواز او چرم جنگی پلنگ               شود چاك چاك و بخاید دو چنگ
 هر آن گرد کآواز گوپال اوی              ببیند بر و بازوی یال اوی 
ز آواز او اندر آید ز جای              دل مرد جنگی پولادخای 
برای و خرد سام سنگی بود               به خشم اندرون شیر جنگی بود
به بالای سرو و به نیروی پیل               به انگشت خشت افکند بر دو میل
نیاید به گیتی ز راه رهش               به فرمان دادار نیکی دهش
بیاورد یکی خنجر آبگون              یکی مرد بینادل و پر فسون
نخستین به می ماه را مست کن              ز دل بیم و اندیشه را پست کن 
تو بنگر که بینادل افسون کند               ز صندوق تا شیر بیرون کند
بکافد تهی‌گاه سرو سهی               نباشد مر او را ز درد آگهی
وز او بچهٔ شیر بیرون کشد                همه پهلوی ماه در خون کشد
 وز آن پس بدوزد کجا کرد چاك               ز دل دور کن ترس و اندوه و باك 
گیاهی که گویم تو با شیر و مشك               بکوب و بکن هر سه در سایه خشك 
بسای و بیالای بر خستگیش                به بینی هم اندر زمان رستگیش
بر آن مال از آن پس یکی پر من               خجسته بود سایهٔ فر من
تو را زین سخن شاد باید بدن                به پیش جهاندار باید شدن 
که او دادن این خسروانی درخت               که هر روز نو بشگفاندت بخت
 بدین كار دل هیچ غمگین مدار               که شاخ برومندت آید به بار 
بگفت و یکی پر ز باز او بکند                فگند و به پرواز بر شد بلند
بشد زال و آن پر او بر گرفت                برفت و بکرد آنچه گفت ای شگفت
بر آن کار نظاره بد يك جهان                همه دیده پر خون و خسته روان
فرو ریخت از دیده سیندخت خون                که کودك ز پهلو کی آید برون 
بیامد یکی موبد چیره دست               مر آن ماه‌رخ را به می کرد مست
 بكافید بی رنج پهلوی ماه                بتابید مر بچه را سر ز راه
چنان بی گزندش برون آورید                که کس در جهان این شگفتی ندید
یکی بچه بد چون تو شیرفش                به بالا بلند و به دیدار کش
 شگفت اندر او مانده بد مرد و زن               که نشنید کس بچهٔ پیلتن 
شبانروز مادر ز می خفته بود               ز می خفته و دل زهش رفته بود
 همان زخمگاه‌ش فرو دوختند                به دارو همه درد بسپوختند
چو از خواب بیدار شد سروبن                به سیندخت بگشاد لب بر سخن
بر او زر و گوهر بر افشاندند                ابرکردگار آفرین خواندند
 مر آن بچه را پیش او تاختند               بسان سپهری بر افراختند 
به يك روزه گفتی که يك ساله بود               یکی تودهٔ سوسن و لاله بود 
بخندید از آن بچه سرو سهی                بدید اندر او فر شاهنشهی
بگفتا برستم غم آمد به سر                نهادند رستمش نام پسر
از او زال و سیندخت خرم شدند               بفرمود تا زیرکان آمدند 
یکی کودکی دوختند از حریر               به بالای آن شیر ناخورده شیر 
در او اندر آگنده موی سمور               به رخ بر نگاريده ناهید و هور 
به بازوش بر اژدهای دلیر                به چنگ اندرش داده چنگال شیر
به زیر کش اندر گرفته سنان                به یك دست گوپال به دیگر عنان
نشاندندش آنگه بر اسپ سمند                به گرد اندرش چاکران نیز چند 
چو شد کار یکسر همه ساخته               چنان‌چون ببایست پرداخته 
هیونی تگاور برانگیختند               به فرمان بر آن بر درم ریختند
 مر آن صورت رستم گرزدار                ببردند نزديك سام سوار
یکی جشن کردند در گلستان                ز کابلستان تا به زابلستان
همه دشت با باده و نای بود                به هر کنج صد مجلس آرای بود
 به كابل درون گشت مهراب شاد               به مژده به درویش دینار داد 
به زابلستان از کران تا کران               نشسته به هر جای رامشگران
 نبود مهتر از کھتران بر فزود                به هم در نشستند چون تار و پود
پس آن پیکر رستم شیرخوار                ببردند نزديك سام سوار
فرستاده بنهاد در پیش سام              نگه کرد و خرم شد و شادکام 
ابر سام يل موی بر پای خاست               مرا ماند این پرنیان گفت راست 
اگر نیم از این پیکر آید تنش               سرش ابر ساید زمین دامنش
 وز آن پس فرستاده را پیش خواست                درم ریخت تا با سرش گشت راست
بیاراست جشنی که خورشید وماه                نظاره شدند اندران جشنگاه
به شادی بر آمد ز درگاه کوس                بیاراست میدان چو چشم خروس
 در آن شهر سگسار و مازندران               بفرمود آذین کران تا کران 
می آورد و رامشگران را بخواند               بخواهندگان بر درم بر فشاند 
چو يك هفته بگذشت ز آن گونه کار                نویسنده بنشاند آن نامدار
بدان نامهٔ زال پاسخ نبشت                بیاراست چون مرغزار بهشت
نخست آفرین کرد بر کردگار                بر آن شادمان گردش روزگار
 ستودن گرفت آنگهي زال را               خداوند شمشیر و گوپال را 
پس آمد بر آن پیکر پرنیان               که یال یلان داشت فر کیان 
بفرمود کو را چنان ارجمند                بدارید کز دم نیابد گزند
نیایش همی کردم اندر نهان                شب و روز با کردگار جهان
که روزی ببیند جهان‌بین من               ز تخم تو پوری بر آئین من
 کنون شد مرا و تو را پشت راست               نباید جز از زندگانیش خواست 
فرستاده آمد چو باد دمان               بر زال روشن دل و شادمان
 بدو گفت يک یک ز شادی سام                که چون خود بر افراخت این نیکنام
پس آنگاه نامه بر زا‌ل‌زر              نهاد و بدو داد پند پدر
چو بشنید زال این سخنهای نغز                به دل گشت خرم گو پاك مغز 
به شادیش بر شادمانی فزود               بر افراخت گردن به چرخ کبود 
همی گشت از آن گونه بر سر جهان               برهنه شد آن رازهای نهان 
به رستم همی داد ده دايه شير                کجا می شد آن شیر پرمایه سیر
چو از شیر آمد سوی خوردنی                شد از نان و از گوشت پروردنی
بدی پنج مرده مر او را خورش                بماندند مردم از آن پرورش
 چو رستم بپیمود بالای هشت               بسان یکی سرو آزاده گشت 
چنان شد که رخشان ستاره شود               جهان بر ستاره نظاره شود
 تو گفتی که سام يلستی به جای                به بالا و فرهنگ و دیدار و رای




Pizzi from 128 to 136


به رستم چنین گفت فرخنده زال                که بر گیر گوپال و بفراز یال 
برو تازیان تا به البرز کوه               گزین کن یکی لشکر هم‌گروه 
 ابر کی‌قباد آفرین کن یکی               مکن پیش او در درنگ اندکی 
بدو هفته باید که ایدر بوی                گه و بي‌گه از تاختن نغنوی
بگوئی که لشکر تو را خواستند                همی تخت شاهی بیاراستند
که درخورد تاج کیان جز تو کس                نبینیم شاها تو فریادرس 
چو زال زر این داستانها بگفت               تهمتن زمین را به مژگان برفت
به رخش اندر آمد همانگاه شاد               گرازان بیامد بر کی‌قباد 
ز ترکان بسی بد طلایه به راه                رسید اندر ایشان یل صف پناه
برآويخت با نامداران به جنگ                يكي گرزه‌ٔ گاوپیکر به چنگ
برآورد گرز و بر آمد بجوش               همی کوفت گرز و همی زد خروش
 رمید از دل ترك يكباره هوش               به بازو بسی گشت بی تار و توش 
دلیران توران بر آويختند               سرانجام از رزم بگریختند
 نهادند سر سوی افراسیاب                همه دل پر از خون و دیده پر آب
بگفتند او را همه بیش و کم               سپهبد شد از کار ایشان دژم
بفرمود تا نزل او شد قلون               ز ترکان دلیری گوی پر فسون
بدو گفت بگزین لشکر سوار                 وز ایدر برو تا در شهریار 
دلیر و خردمند و هشیار باش               به پاس اندرون سخت بیدار باش 
که ایرانیان مردم ريمنند                همی ناگهان بر طلایه زنند
 برون آمد از نزد خسرو قلون                به پیش اندرون مردم رهنمون
 سر راه بر نامداران ببست                به مردان جنگی و پیلان مست
 وز آن روی رستم دلیر گزین               بپیمود زی شاه ایران زمین 
ز يك ميل ره تا به البرز کوه               یکی جایگه دید بس با شکوه
 درختان بسیار و آب روان                نشستنگه مردم نو جوان
یکی تخت بنهاده نزديك آب                برو ریخته مشکناب و گلاب
جوانی به کردار تابنده ماه                 نشسته بر آن تخت در سایه‌گاه
 رده بر کشیده بسی پهلوان               به رسم بزرگان کمر بر میان 
بیاراسته مجلس شاهوار               بسان بهشتی به رنگ و نگار
 چو دیدند مر پهلوان را به راه                پذیره شدندش از آن جایگاه 
بگفتند ای پهلو نامدار              نشاید از آن جات کردن گذار
که ما میزبان و تو مهمان ما                فرود آی اینجا به فرمان ما
 بدان تا همه دست شادی بریم               به یاد رخ نامور می خوریم 
تهمتن بدیشان چنین گفت باز               که ای نامداران گردن فراز 
مرا رفت باید به البرز کوه .                به کاری که بسیار دارد شکوه
نشاید بماندن از این کار باز                که پیش است بسیار رنجم دراز
همه مرز ایران پر از دشمن‌ست                به ھر دودهٔ ماتم و شیون‌ست 
سرتخت ایران ابی شهریار              مرا باده خوردن نیاید به کار 
بگفتند ای نامور پهلوان              اگر سوی البرز پوئی نوان 
سزد گر بگوئی تو ای نامجوی                که آنجا که را می‌کنی جستجوی 
که ما خیل آن مرز فرخنده ایم                 که ایدر چنین بزم افگنده ایم
بدان‌جا تو را رهنمونی کنیم                 به هنگام یاری فزونی کنیم 
چنین داد پاسخ بدان انجمن               که شاهی بدان‌جاست پاکیزه تن
 سرافراز را کی‌قبادست بام                ز تخم فریدون با داد و کام 
نشانی دهيدم سوی کی‌قباد                 کسی کز شما دارد او را به یاد
سر آن دلیران زبان برگشاد                 که دارم نشانی من از کی‌قباد
گر آیی فرود اندر این خان ما                 بیفروزی از روی خود جان ما 
بگویم تو را من نشان قباد                که او را چگونه‌ست رسم و نهاد 
تهمتن ز رخش اندر آمد چو باد                چو بشنید زان‌سان نشان قباد 
بیامد دمان تا لب رودبار                 نشستند در زیر آن سایه دار
جوان از بر تخت زرین نشست                 گرفته یکی دست رستم به دست
به دست دگر جام پر باده کرد                 وز او یاد مردان آزاده کرد 
دگر جام باده به رستم سپرد                بدو گفت کای نام‌بردار گرد 
بپرسیدی از من نشان قباد                تو این نام را از که داری به یاد
 بدو گفت رستم که از پهلوان                 پیام آوریدم به روشن روان 
سر تخت ایران بیاراستند                 بزرگان به شاهی ورا خواستند
پدرم آن گزین مهان سر بسر                 که خوانند او را همی زال‌زر 
مرا گفت رو تا به البرز کوه                قباد دلاور ببین با گروه 
به شاهی برو آفرین کن یکی                مکن پیش او در درنگ اندکی 
بگویش که گردان تو را خواستند                 سر تخت شاهی بیاراستند
 نشان ار توانی تو دادن مرا                 دهی و به شاهی رسانی ورا
ز گفتار رستم دلیر جوان                بخندید و گفتش که ای پهلوان
 ز تخم فريدون منم کی‌قباد                 پدر بر پدر نام دارم به یاد 
چو بشنید رستم فرو برد سر                به خدمت فرود آمد از تخت زر 
که ای خسرو خسروان جهان                 پناه دلیران و پشت مهان
سر تخت ایران به كام تو باد                 تن ژنده پیلان به نام تو باد
نشست تو بر تخت شاهنشهی                 همت سرکشی باد و هم فرهی
درودی رسانم به شاه جهان                ز زال سپهبد گو پهلوان 
اگر شاہ فرمان دهد بنده را                که بگشایم از بند گوینده را 
پیامی بگویم ز جنگ آوران                 به نزدیکی شاه روشن روان
قباد دلاور بر آمد ز جای                 به گفتار او داد بس هوش و رای
تهمتن همان‌گه زبان برگشاد                 پیام سپهدار ایران بداد
سخن چون به گوش سپهبد رسید               ز شادی دل اندر برش بر طپید 
بیارید پس گفت جام نبید                به یاد تهمتن به لب در کشید 
تهمتن همیدون یکی جام می                 بخورد آفرین کرد بر جان کی
توئی از فریدون فرخ نشان                 که رستم شد از دیدنش شادمان
ابی تو مبادا جهان یک زمان                 نه اورنگ شاهی و تاج کیان
 بر آمد خروش از دل زیر و بم                فراوان شده شادی اندوه کم 
چو دوری بگشت از می ارغوان                بر افروخت رخسار شاه جهان 
شهنشه چنین گفت با پهلوان                 که خوابی بدیدم به روشن روان
که از سوی ایران دو باز سپید                 یکی تاج رخشان به کردار شید
خرامان و نازان رسیدی برم                 نهادندی آن تاج را بر سرم 
چو بیدار گشتم شدم پر امید                از آن تاج رخشان و باز سپید 
بیاراستم مجلس شاهوار                بدین سان که بینی بدین جویبار
 تهمتن مرا شد چو باز سپید                 رسیدم ز تاج دلیران نوید
تهمتن چو بشنید آن خواب شاه                 ز باز و ز تاج فروزان چو ماه
چنین گفت با شاه کندآوران                نشان‌ست خوابت ز پیغمبران
 کنون خیز تا سوی ایران شویم                به یاری به نزد دلیران شویم 
قباد اندر آمد چو آتش ز جای                ببور [at]نبرد اندر آورد پای 
کمر بر میان بست رستم چو باد                 بیامد گرازان ابا کی‌قباد
شب و روز از تاختن نغنوید                 چنین تا به نزد طلایه رسید
قلون دلاور شد آگه ز کار                 پذیره بیامد سوی کارزار 
شهنشاه ایران چو زان گونه دید                برابر همی خواست صف برکشید 
تهمتن بدو گفت کای شهریار                تو را رزم جستن نیاید به کار 
من و رخش و گوپال و برگستوان                 همانا ندارند با ما توان
دل و گرز و بازو مرا یار بس                 نخواهم جز ایزد نگهدار کس
مرین دست و گلرنگ در زیر من                 که آید بر گرز و شمشیر من 
بگفت این و از جای بر کرد رخش                به زخمی سواری همی کرد پخش 
یکی را گرفتی زدی بر دگر                ز بینی فرو ریختی مغز سر 
يكايك ربودی سواران ز زین                 به سر پنجه و بر زدی بر زمین
به نیرو بینداختی شان ز دست                سر و گردن و پشت شان می شکست
قلون دید دیوی بجسته ز بند                 به دست اندرون گرز و بر زین کمند
 بر او حمله آورد مانند باد                بزد نیزه و بند جوشن گشاد 
تهمتن بزد دست و نیزه گرفت                 قلون از دلیریش مانده شگفت
ستد نیزه از دست او نامدار                 بغريد چون تندر از کوهسار
بزد نیزه و بر ربودش ز زین                 نهاد آن بن نیزه را بر زمین
قلون گشت چون مرغ بر بابزن                 بديدند لشکر همه تن به تن 
براند از برش رخش و بسپرد خوار                برآوردش از مغز يكسر دمار 
سواران همه روی برگاشتند                قلون را بدان‌جای بگذاشتند 
هزيمت شد از وی سپاه قلون                 به یکبارگی بخت گشته نگون
تهمتن گذشت از طلایه سوار                 بيامد شتابان سوی کوهسار
کجا بد علفزار و آب روان                 فرود آمد آن جایگه پهلوان 
چنین تا شب تیره آمد فراز                تهمتن همی کرد هر گونه ساز
ز آرایش جامهٔ پهلوی                 همان تاج و هم بارهٔ خسروی 
چو شب تیره شد پهلو پیش‌بین                 بر آراست با شاه ایران زمین
به نزديك زال آوریدش به شب                 به آمدشدن هیچ نگشاد لب
نشستند يك هفته با رای زن                 شدند اندر آن موبدان انجمن
 که شاهی چو شه کی‌قباد از جهان                نباشد کس از آشکار و نهان 
هميدون ببودند يك هفته شاد                به بزم و ببه اده بر کی‌قباد 
بهشتم بیاراستند تخت عاج                 بیاویختند از بر عاج تاج


    
Pizzi from 138 to 148 
چو رستم ز مازندران گشت باز                 شه جاودان رزم را کرد ساز
 سراپرده از شهر بیرون کشید                سپه را همه سری هامون کشید 
چو گرد سپاه از میان بر دمید                همان رنگ خورشید شد ناپدید
 نه هامون پدید و نه دشت و نه کوه                 زمین گشت از پای پیلان ستوه
همی راند لشکر چو باد دمان                 نجست ایچ هنگام رفتن زمان
چو آگاهی آمد به کاووس شاه                 که تنگ اندر آمد دیوان سپاه 
بفرمود تا رستم زال‌زر                ببندد نخستین بدان کین کمر 
به طوس و به گودرز و کشوادگان                به گیو و به گرگین آزادگان 
بفرمود تا لشکر آراستند                 سنان و سپرها بپیراستند
سراپردهٔ شهریار و سران                 کشیدند بر دشت مازندران
سوی میمنه طوس نوذر به پای                 دل کوه پر نالهٔ كره‌نای                
 چو گودرز و کشواد بر میسره                شده کوه آهن همه یکسره 
سپهدار کاووس در قلبگاه                ز هر سو رده بر کشیده سپاه 
به پیش سپاه اندرون پیلتن                 که در جنگ هرگز ندیدی شکن
یکی نامداری مازندران                 به گردن بر آورده گرز گران
که جويا بدش نام و جوینده بود                گرایندهٔ گرز و گوینده بود
به دستوری شاه جویا برفت                 به پیش سپهدار کاؤس تفت 
همی جوشن اندر تنش بر فروخت                همی تف تیغش زمین را بسوخت
 بیامد به ایرانیان بر گذشت                 بتوفید از آواز او کره و دشت
همی گفت با من که جوید نبرد                 کسی کو برانگیزد از آب گرد 
نشد هیچکس پیش جويا برون                نه رگ‌شان بجنبید گویی نه خون
به آواز گفت آن زمان شهریار                چه بود ای دلیران و مردان کار
 کز این دیو دل‌تان چنین خیره شد                از آواز او روی‌تان تیره شد 
ندادند پاسخ دلیران به شاه                ز جویا بپژمرد گفتی سپاه
یکی برگرایید رستم عنان                 به گردن بر آورد رخشان سنان
که دستور باشد مرا شهریار                 شدن پیش این دیو ناسازگار 
چنین گفت کاوس کین کار توست                از ایران نخواهد کس این رزم جست 
برو کافریننده یار تو باد                همه دیو و جادو شکار تو باد 
برانگیخت رخش دلاور ز جای                به چنگ اندرون نیزهٔ سرگرای
به آورده رفت چون پیل مست                 پلنگی به زیر اژدهائی به دست
عنان را بپیچید و بر خاست گرد            ز بانگش بلرزید دشت نبرد
 به جویا چنین گفت کای بدنشان                بیفکنده نامت گردن‌کشان 
کنون بر تو بر جای بخشایش است                نه هنگام آرام و آسایش است 
بگرید تو را آنکه زاینده بود                 فزاینده بود ار گزاینده بود
بدو گفت جویا که ایمن مشو                 ز جويا و از خنجر سرد رو
که اکنون بدرد جگر مادرت                 بگرید بدین جوشن و مغفرت 
چو رستم شنید این سخن‌ها تمام                برآورد يك نعره و گفت نام 
زجای اندر آمد چو کوه روان                هم‌آورد او گشت تیره‌روان
عنان بر گرائید و برگاشت روی                 نبد جنگ رستم ورا آرزوی
گریزان شد از نامدار دلیر                 تهمتن برید مانند شیر
پس پشت او اندر آمد چو گرد                 سنان بر کمربند او راست کرد 
بزد نیزه بر بند درع و زره                 زره را نماند ایچ بند و گره 
ز زینش جدا کرد و بر داشتش                چو بر بابزن مرغ برگاشتش
 بینداخت از پشت اسپش به خاك                 دھن پر ز خاك و زره چاك چاك
دلیران و گردان مازندران                 به خیره فرو ماندند اندر آن
سپه شد شکسته دل و زرد روی                 بر آمد ز آوردگه گفتگوی
 بفرمود سالار مازندران                به یکسر سپاه از کران تا کران 
که سر بر فرازید و جنگی آورید                همه رسم و راه پلنگ آورید 
شنیدند گردان همه سربه‌سر                 مر آن گفته شاه پرخاشگر
به کینه از آن لشکری بی شمار                 فراوان بیامد سوی کارزار
سپهدار ایران چو زان‌گونه دید                 ز جا اندر آمد چنان چون سزید
 همه یکسره تیغ کین آختند                بهم دیگران اندر انداختند
 برآمد هر دو سپه بوق و کوس                هوا نیلگون شد زمین آبنوس
 چو برق درخشنده از تیره میغ                 همی آتش افروخت از گرز و تیغ
هوا گشت سرخ و سیاه و بنفش                 ز بس نیزه و گونه گونه درفش
ز آواز دیوان و از تیره گرد                ز غریدن کوس و اسپ نبرد 
شکافید کوه و زمین بر درید                بدان گونه پیگار کین کس ندید 
چکاچاك گرز آمد و تیغ و تیر                ز خون یلان دشت گشت آبگیر
 زمین شد به کردار دریای قیر                 همه موجش از خنجر و گرز و تیر
دمان بادپایان چو کشتی بر آب                 سوی غرق دارند گفتی شتاب
همی گرز بارید بر خود و ترگ                 چو باد خزان بارد از بید برگ 
به يك هفته در لشکر نامجوی                به روی اندر آورده زین گونه روی 
بهشتم جهاندار کاووس شاه                ز سر بر گرفت آن کیانی کلاه 
به پیش جهان داور رهنمای                 بیامد همی بود گریان به پای
وز آن پس بمالید بر خاك روی                 چنین گفت کای داور راست‌گوی
بر این نوه دیوان بی ترس و باك                ایا آفرینندهٔ آب و خاك
 مرا ده تو فیروزی و فرهی                 به من تازه کن تخت شاهنشهی 
بپوشید از آن پس به مغفر سرش                بیامد بر نامور لشکرش 
خروش آمد و نالهٔ کره‌نای                 بجنبید چون کوه لشکر ز جای
سپهبد بفرمود تا گیو و طوس                 ز پشت سپاه اندر آورد کوس
چو گودرز با زنگه شاوران                 چو رهام و گرگین جنگ آوران 
گرازه بیامد به‌سان گراز                درفشی بر افراخته هشت ياز 
چو فرهاد و خراد و برزین و گیو                سرافراز بهرام و گستهم نيو 
دمنده بدان رزمگاه آمدند                 به نوی همه کینه خواه آمدند
تهمتن به قلب اندر آمد نخست                 زمین را به خون دلیران بشست
چو گودرز و کشواد بر میمنه                 سلیح و سپه برد و کوس و بنه 
از آن میمنه تا بدان ميسرة                بشد گیو چون گرگ پیش بره 
ز شبگیر تا تیره گشت آفتاب                همی خون به جوی اندر آمد چو آب 
ز چهرة بشد شرم و آئین و مهر                 همی گرز بارید گفتی سپهر
ز کشته به هر جای بر توده گشت                 گياها به مغز سر آلوده گشت
چو رعد خروشنده شد بوق و کوس                 خور اندر پس پردهٔ آبنوس 
از آن سو که بد شاه مازندران                بشد پیلتن با سپاهی گران 
زمانی نکرد او يله جای خویش                 بیفشرد بر کینه‌گه پای خویش
خود و دیو و پیلان پرخاشجوی                 به روی اندر آورده يكباره روی
سپهدار چنین گفت با سروران                 که ای نامداران جنگ آوران
يك امروز در کار چستی کنید                به مردانگی بس درستی کنید
 کشیدند شمشیر و گرز آن سران                بر آمیخت با هم سپاه گران 
جهانجوی کرد از جهاندار ياد                سناندار نیزه به دارنده داد 
بر آهیخت گرز و برآورد جوش                 هوا گشت از آواز او پر خروش
 از آواز آن گرد سالارکش                 نه با دیو جان و نه با پیل هش
 وز آن پس تهمتن یکی نیزه خواست                 سوی شاه مازندران تاخت راست 
چو تندر خروشان شده هر دوان                شه جادوان رستم پهلوان 
چو بر نیزهٔ رستم افکند چشم                نماند ایچ با او دلیری و خشم 
دل رستم از کینه آمد به جوش                 بر آورد چون شیر شرزه خروش
 یکی نیزه زد بر کمربند اوی                 ز گبر اندر آمد به پیوند اوی
شد از جادوئی تنش يك لخت کوه                 از ایران نظاره بر آن بر گروه
 تهمتن فرو ماند از او در شگفت                سناندار نیزه به گردن گرفت 
رسید اندران جای کاوس شاه                ابا پیل و کوس و درفش و سپاه 
به رستم چنین گفت کای سرفراز                 چه بودت که ایدر بماندى دراز
چنین گفت رستم که چون رزم سخت                 ببود و بر افروخت بیدار بخت
مرا دید چون شاه مازندران                 به گردن بر آورده گرز گران
 به رخش دلاور سپردم عنان                زدم بر کمربند گبرش سنان 
گمانم چنان بد که او سرنگون                 کنون آید از کوههٔ زين برون
بر این گونه شد سنگ در پیش من                 نبود آگه از كم و از بیش من
به لشکرگه‌ش برد خواهم کنون                 مگر کآید از سنگ خارا برون
فرمود شه تا از آن جایگاه                 برندش به نزدیکی پایگاه
 لشکر هر آن کس که به زورمند                بسودند سنگ آزمودند چند 
نه برخاست از جای سنگ گران                میانه درون شاه مازندران
 گو پیلتن کرد چنگال باز                 بر آن آزمایش نبودش نیاز
بر آن گونه آن سنگ را بر گرفت                 کز او ماند لشکر سراسر شگفت
پیاده همی رفت بر كتف کوه                خروشان پس پشت او در گروه
 ابر کردگار آفرین خواندند                به رستم زر و گوهر افشاندند 
به پیش سراپردهٔ شاه برد                بیفگند و ایرانیان را سپرد 
بدو گفت ار ایدون که پیدا شوی                 بگردی از این تنبل و جادوی
وگرنه به پولاد تیز و تبر                 ببرم همه سنگ را سربسر
چو بشنید شد همچو یک پاره ابر                 به‌ سر برش پولاد و در تنش گبر 
تهمتن گرفت آن زمان دست اوى                بخندید و زی شاه بنهاد روی 
چنین گفت کاوردم این لخت کوه                ز بیم تبر شد به چنگم ستوه 
بدو در نگه کرد کاووس شاه                 ندیدش سزاوار تخت و کلاه
یکی زشت رو بود و بالا دراز                 سر و گردن و يشك همچون گراز
و زان رنج‌های کهن یاد کرد                 دلش خسته بد لب پر از باد سرد 
به دژخیم فرمود تا تیغ تیز                بگیرد تنش را کند ريزه ريز 
تهمتن گرفت آن‌گهی ریش او                کشید و برون بردش از پیش او 
به فرمان آن خسرو نامدار                 بکردند از آن پس او را پاره پار
به لشکرگه‌ش کس فرستاد زود                 بفرمود تا خواسته هرچه بود 
ز گنج و ز تخت و ز تاج و کمر                ز اسپ و سليح و ز تيغ و گهر 
نهادند هر جای چون کوه کوه                برفتند لشکر همه هم گروه 
سزاوار هرکس ببخشید گنج                به ویژه کسی کش فزون بود رنج 
ز دیوان آن‌کس که بد ناسپاس                 وز ایشان دل انجمن پر هراس
بفرمودشان تا بریدند سر                 فگندند جائی که بد ره‌گذر
از آن پس بیامد به جای نماز                 همی گفت با داور پاك راز 
که ای دادگر داور کارساز                تو کردی مرا در جهان بی نیاز 
تو دادی مرا دست بر جادوان                سر بخت پیرم تو کردی جوان
 به یك هفته بر پیش یزدان پاك                 همی با نیایش بپیمود خاك
بهشتم در گنج‌ها کرد باز                 ببخشید بر هر که بودش نیاز
همی گشت يك هفته زین گونه نیز                 ببخشید بر هر که بایست چیز
سوم هفته چون کارها گشت راست                می و جام یاقوت و بیجاده خواست 
به يك هفته با جام می بد به دست                به مازندران کرد جای نشست


Pizzi from 151 to 154
چنان بد که ابلیس روزی پگاه                یکی انجمن کرد پنهان ز شاه 
به ديوان چنین گفت كامروز کار                به رنج و به سختی‌ست با شهریار 
یکی دیو باید کنون چرب دست                که داند همه رسم و راه نشست
 شود جان کاووس بیره کند                 به ديوان بر این رنج کوته کند
 بگرداندش سر ز یزدان پاك                فشاند بر آن فر زيباش خاک
شنیدند و بر دل گرفتند یاد                کس از بیم کاووس پاسخ نداد 
یکی دیو دژخیم بر پای خاست                چنین گفت کين نغز کاری مراست 
بگردانمش سر ز دین خدای             کس این راز جز من نیارد به جای
 غلامی بیاراست از خویشتن                 سخنگوی و شایسته انجمن
همی بود تا نامور شهریار                 ز پهلو برون رفت بهر شکار
بیامد به پیشش زمین بوس داد                کی دسته گل به کاووس داد 
چنین گفت کاین فر زیبای تو                همی چرخ گردان سزد جای تو 
به كام تو شد روی گیتی همه                شباني و گردن‌فرازان رمه
 پری آدمی دیو پیشت به پای                 چو جمشید گشتی جهان کدخدای
یکی کار ماندست تا در جهان                 نشان تو هرگز نگردد نهان
چه دارد همی آفتاب از تو راز                 که چون گردد اندر نشیب و فراز 
چگونه‌ست ماه و شب و روز چیست                بر این گردش چرخ سالار کیست 
گرفتی زمین و آنچه بد کام تو                شود آسمان نیز در دام تو 
دل شاه از آن دیو بی‌راه شد                 روانش ز اندیشه کوتاه شد
گمانش چنان بد که گردان سپهر                 به گیتی مرا در نموده‌ست مهر
ندانست کاین چرخ را پایه نیست                ستاره فراوان و ایزد یکی ست
 همه زیر فرمانش بیچاره اند                که با شورش و جنگ و پتیاره اند 
جهان آفرین بی نیازست از این                ز بهر تو باید سپهر و زمین 
پر اندیشه شد جان آن پادشا                 که تا چون شود بی پر اندر هوا 
ز دانندگان بس بپرسید شاه                 کز این خاك چند ست تا چرخ ماه
ستاره شمر گفت و خسرو شنید                 یکی کژ و ناخوب چاره گزید 
بفرمود پس تا به هنگام خواب                برفتند سوی نشیم عقاب 
از آن بچه بسیار بر داشتند                 به هر خانهٔ يك دو بگذاشتند
همی پرورانید شان سال و ماه                 به مرغ و کباب و بره چند گاه
چو نیرو گرفتند هر يك چو شیر                 بر آن سان که غرم اندر آرند زیر
ز عود قماری یکی تخت کرد                 سر تخت‌ها را به زر سخت کرد 
به پهلوش بر نیزهای دراز                ببست و بر آن گونه بر کرد ساز 
بیاویخت بر نیزه ران برة                ببست اندر اندیشه دل یکسره 
از آن پس عقاب دلاور چهار                 بیاورد و بر تخت بست استوار
نشست از بر تخت کاوس کی                 نهاده به پیش اندرون جام می
چو شد گرسنه تیزپران عقاب               سوی گوشت کردند هر يك شتاب 
ز روی زمین تخت بر داشتند               ز هامون به ابر اندر افراشتند 
بدان حد که‌شان بود نیرو به جای                سوی گوشت کردند آهنگ و رای 
شنیدم که کاوس از آن بر فلك                 همی رفت تا بگذرد از ملك
دگر گفت از آن رفت بر آسمان                 که تا جنگ سازد تیر و کمان
ز هر گونه‌ای هست آواز این                 نداند به جز پر خرد راز این 
پریدند بسیار و ماندند باز                چنین باشد آن‌کس که گیردش آز 
چو با مرغ پرنده نیرو نماند                غمین گشت و پرها به خوی در نشاند
نگونسار گشتند از ابر سیاه                کشان از هوا نیزه و تخت شاه
سوی بیشهٔ شهر چین آمدند                 به آمل به روی زمین آمدند
نگردش تباه از شگفتی جهان                 همی بودنی داشت اندر نهان
 سیاوش از او خواست آمد پدید                ببایست لختی چمید و چرید
 به جای بزرگی و تخت نشست                پشیمانی و رنج بودش به دست 
بمانده به بيشه درون خوار و زار                 نیایش همی کرد با کردگار
همی کرد پوزش ز کرده گناه                 ورا می بجستند هر سو سپاه




Pizzi from 156 to 175


کنون از ره رستم جنگجوی                  یکی داستانست با رنگ و بوی
 شنیدم که روزی گو پیلتن                 یکی سور کرد از در انجمن 
به جائی کجا نام او بد نوند                  بدو اندرون کاخ‌های بلند
کجا آذر برز برزین کنون                  بدان جا فروزد همی رهنمون
بزرگان ایران بدان بزمگاه                  شدند انجمن نامور يك سپاه
چو طوس و چو گودرز کشوادگان                  چو بهرام و چون گیو آزادگان 
چو گرگین و چون زنگه شاوران                 چو گستهم و خراد جنگ‌آوران
 چو برزین گردن‌کش تیغ زن                 گرازه که بود افسر انجمن
 ابا هر يك از مهتران مرد چند                  یکی لشکر نامدار ارجمند
نیاسود لشکر زمانی ز کار                  ز چوگان و تیر و نبید و شکار
چو چندی بدین سان گذر کرد روز                  به شادی و رامش همه دلفروز
 به مستی چنین گفت يك روز گیو                به رستم که ای نام‌بردار نیو
گر ایدون که رای شکار آیدت                 چو یوز دونده به کار آیدت 
به نخچیرگاه رد افراسیاب                  بپوشیم تابان رخ آفتاب
ز گرد سواران و از یوز و باز                  فرازیدن نیزهای دراز
به گور تگاور سمند افگنیم                  به شمشیر بر شیر بند افگنیم
 به ژوپین گراز و تذروان به باز                 بگیریم یکسر به روز دراز 
بر آن دشت توران شکاری کنیم                 که اندر جهان یادگاری کنیم
 بدو گفت رستم که با کام تو                  جهان باد و نیکی سرانجام تو
سحرگه بدان دشت توران شویم                  ز نخچیر و از تاختن نغنویم
ببودند یکسر بر این بر سخن                  کسی رای دیگر نیفگند بن
 سحرگه چو از خواب برخاستند                 بر آن آرزو رفتن آراستند
برفتند با یوز و بازان و مهد                 گرازان و تازان سوی رود شهد 
به نخچیرگاه رد افراسیاب                 ز یکدست کوه و دگر رود آب
دگر سو سرخس و بیابان به پیش                  گله گشته بر دشت آهو و میش
فرود آمدند از لب رودبار                 چنان سرخوش از بادهٔ خوشگوار
 همه دشت پر خرگه و خیمه گشت                 از انبوه آهو سراسیمه پشت 
ز درنده شیران زمین شد تھی                 به پرنده مرغان رسید آگهی 
تلی مرغ و نخچیر هر سوی بود                  اگر کشته‌ گر خستهٔ تیر بود
ببودند روشن دل و شادمان                  ز خنده نیاسود لب يك زمان
نشستند و رامش بر آراستند                  ز دل‌ها غم و رنج در كاستند 
به کف جام و در گوش بانگ رباب                 بر آتش سرون گوزنان کباب 
چو يك هفته زین گونه با می به دست                 ببردند شادان دل و می‌پرست 
بهشتم تهمتن بیامد پناه                  یکی رای شایسته زد با سپاه
چنین گفت با نامور مهتران                  بزرگان و گردن‌کشان و سران
که از ما به افراسیاب این زمان                  همانا شده آگهی بی گمان
 نباید که آن ريمن بدنشان                 زند رای با نامور سرکشان 
یكی چاره سازد بیاید به جنگ                 کند دشت نخچیر بر يوز تنگ 
بباید طلايه بره بر یکی                  که چون آگهی یابد او اندکی
بیاید دهد آگهی از سپاه                  نباید که گیرد بداندیش راه
گرازه سر تخهه گیوگان                 بیامد بدان کار بسته میان 
چنین گفت با نامور پهلوان                که من رفت خواهم به روشن روان 
بدو گفت رستم که ای نامدار                 برو تازیان تا لب رودبار 
به پاس اندران راه بیدار باش                  سپه را همی خود نگهدار باش
گرازه شد آن نام بردار شیر                   ابا چند نامی سوار دلیر
سپه را که چون او نگهدار بود                  همه چارهٔ دشمنان خوار بود 
به نخچیر کردن نهادند روی                  نکردند کس ياد پرخاشجوی 
پس آگاهی آمد به افراسیاب                 از ایشان شب تیره هنگام خواب
ز لشکر جهان دیدگان را بخواند                  ز رستم بسی داستان‌ها براند
وز آن هفت گرد سوار دلير                  که بودند هر يك به کردار شیر
چنین گفت با نامداران جنگ                  که ما را کنون نیست جای درنگ 
بباید کنون چاره‌ای ساختن                 به ناگاه بردن یکی تاختن 
گر این هفت یل را به چنگ آوریم                  جهان پیش کاووس تنگ آوریم
 به کردار نخچیر باید شدن                   سپه را به ناگه بر ایشان زدن
 گزین کرد شمشیرزن سی هزار                   همه نامدار از در کارزار
چنین گفت کز راه يكسو شوید                   شب و روز از تاختن نغنوید 
به راه بیابان برون تاختند                  همه جنگ را گردن افراختند 
به هر سو فرستاد بی مر سپاه                  بر آن سرکشان تا بگیرند راه 
چو نزديك نخچیرگاه آمدند                  شتابان همه کینه خواه آمدند
گرازه چو گرد سپه را بدید                   بیامد سپه را همه بنگرید
نگه کرد یکسر بديد آن سپاه                   سپاهی که بد همچو ابر سیاه 
بدیدش که از دشت برخاست گرد                  درفشی پدید آمد از لاجورد 
گرازه چو باد دمان بازگشت                  ابا نعره و بانگ و آواز گشت 
چو آمد به نزديك نخچیرگاه                  تهمتن همی خورد می با سپاه
چنین گفت کای رستم شیر مرد                   از ایدر بدین خرمی باز گرد
که چندان سپاه‌ست کاندازه نیست                  ز لشکر بلندی و هامون یکی‌ست
 درفش جفاپیشه افراسیاب                  همی تابد از گرد چون آفتاب 
چو بشنید رستم بخنديد سخت                  بدو گفت با ماست پیروز بخت
 تو از شاه ترکان چه ترسی چنین                   ز گرد سواران توران زمین
سپاهش فزون نیست از صد هزار                   عنان پیچ و برگستوان ور سوار
بدین دشت اگر ويژه تنها منم                   که با گرز و با رخش و با جوشنم
 نباشد پس انديشه زافراسیاب                  وز آن لشکر گشن و چندان شتاب
بدین دشت کینه گر از ما یکی‌ست                  همه خیل توران به جنگ اندکی‌ست
 چنین کینه‌گاهی بباید مرا                   از ایران سپاهی نباید مرا
تو ای میگسار از می زابلی                   بپیمای تا سر یکی بلبلی
بپیمود ساقی می و داد زود                   تهمتن شد از دادنش شاد زود
به كف بر نهاد آن درخشنده جام                   نخستین ز کاوس کی برد نام 
که شاه زمانه مرا یاد باد                  همیشه تن و جانش آباد باد 
دگرباره بستد زمین داد بوس                   چنین گفت کین باده بر روی طوس
سران جهاندار بر خاستند                   ابر پهلوان خواهش آراستند
که ما را بدین جام می جای نیست                   به می با تو ابلیس را پای نیست
 می و گرز يك زخم و میدان جنگ                  نیامد جز از تو کسی را به چنگ 
می زابلی سرخ در جام زرد                  تهمتن به روی زواره بخورد
 زواره چو ساغر به کف بر نهاد                   همان از شه نامور کرد ياد
بخورد و ببوسید روی زمین                   تهمتن برو برگرفت آفرین
که جام برادر برادر خورد                   هزبر آنکه او جام می بشکرد
 چنین گفت پس گیو با پهلوان                  که از نازش شهریار و گوان 
شوم ره بگیرم بر افراسیاب                  نمانم که آید بدین روی آب 
سر پل بگیرم بدان بدگمان                   بدارمش از آن روی پل یک‌زمان
بدان تا بپوشند گردان سلیح                  که بر ما سر آمد نشاط و مزیح
بشد تازیان تا سر پل دمان                   به زه بر نهاده دو زاغ کمان
 چنین تا به نزدیکی پل رسید                  چو آمد درفش جفاپیشه دید 
که بگذشته بودش بر این روی آب                  به پیش سپاه اندر افراسیاب 
فرستاده‌ای کرد گیو سترگ                   به آگاهی پهلوان بزرگ
تهمتن بپوشید ببربیان                   نشست از بر ژنده پیل ژیان
بشد پیش توران سپه از به جنگ                   بغريد همچون دمنده نهنگ 
چو در جوشن افراسیابش بدید                  تو گفتی که هوش از تن او رمید 
ز  چنگ و بر و باز او و یال اوی                  به گردن بر آورده گوپال اوی
 چو طوس و چو گودرز نیز گذار                   چو گرگین و چون گیو گرد سوار 
چو بهرام و چون زنگهٔ شاوران                   چو برزین و فرهاد جنگ آوران
چنان لشکر سرفرازان به جنگ                   همه نیزه و تیغ هندی به چنگ
 همه يكسر از جای برخاستند                  بسان پلنگان بر آراستند 
بدان گونه شد گیو در کارزار                  چو شیری که گم کرده باشد شکار 
پس و پیش هر سر همی کوفت گرز                   دو تا کرد بسیار بالا و برز
ز توران فراوان سران کشته شد                   ز نام‌آوران بخت برگشته شد
رمیدند از او رزم سازان چین                   شده خیره سالار توران زمین
 بدان سو که گرگین میلاد بود                   که با گرز و با تیغ پولاد بود 
یکی پهلوان بود نامش گرزم                  ز توران سپه پیشش آمد به رزم
 بغريد گرگین چو او را بدید                   همان‌گه ز قربان کمان بر کشید
بر آن پهلوان تیر باران گرفت                   هوا را چو ابر بهاران گرفت
گرزم دلاور چو زان گونه دید                   سپر بر سر آورد و پیشش دوید 
یکی نیزه زد بر سر اسپ اوی                  بیفتاد گرگین پرخاش جوی 
همانگاه گیو دلاور رسید                  نگه کرد و او را پیاده بدید
 بر آشفت بر سان غرنده شیر                   یکی بانگ زد بر گرزم دلیر
کمربند او را گرفت و ز جای                   بکند آن هنرمند فرخنده رای
میانش بب خنجر به دو نیم کرد                   دل سرفرازان پر از بیم کرد 
هم‌ایدون سپهبد شه نوذران                  همی کوفتی سر به گرز گران 
گرازه بسان گرازی دژم                  همی حمله آورد با تیز دم 
همی رزم از آن گونه گودرز کرد                   که از جان ترکان برآورد گرد
زواره بیامد به‌کردار شیر                   به بازو کمان اژدهائی به زیر
همی تاخت چون باد گرگین گو                   ابا نامداران گردان نو
 چو فرهاد و برزین نام آوران                   کشیدند شمشیر و گرز گران 
یکی نعره زد گیو در کارزار                  به افراسیاب آن شه نامدار 
که ای ترك بدبخت گم بوده نام                   چرا رنجه گشتی بدین کار خام
فراموش کردی تو رزم سران                   که باز آمدی با سپاهی گران
مگر آگه از پهلوانان نئی                   از این نامداران ایران نئی
 سپهدار چون رستم و طوس شیر                  چو گودرز و گرگین سوار دلير 
بهم بر زنند این سپاه تو را                  به خاك اندر آرند گاه تو را 
وز آن‌سو تهمتن چو شیر ژیان                   بغريد و گفت ای بد بدنشان
چرا تازیان پیش من تاختى                   که چنین رزم با انجمن ساختی
به جایی که رستم بود کینه خواه                   نه لشکر بماند نه تخت و نه شاه
 مرا خود نباید بدین جنگ کس                  یمن و گیو و تورانیان جمله بس 
ز توران نگرانيم يك تن به مرد                  که یکسر زنانند اندر نبرد 
بگفت این رو بفراخت برنده تیغ                   بغريد بر سان غرنده میغ
از آن پس دگر باره آواز داد                   که ای ترك شوريدهٔ بدنژاد
تو در جنگ مردان بسنده نئی                    که پژمرده‌ای هيچ زنده نئی 
برو چون زنان پنبه و دوك گیر                   پس پرده با دختران سوگ گیر 
که کار تو اکنون به جایی رسید                   که از جنگ چنگت بباید کشید 
ببینی کنون تیغ مردان مرد                    کز این پس به یادت نیاید نبرد
بدین تیغ هندی ببرم سرت                    بگرید به تو جوشن و مغفرت
چو افراسیاب این سخن‌ها شنید                    دلش گشت پر درد و دم در کشید
 ز رستم بترسید افراسیاب                   نکرد ایچ بر جنگ جستن شتاب 
پس لشکر اندر همی راند نرم                   مهان را ز هر سو همی خواند گرم 
سبك ران به جنگ اندرون تیز کرد                    بر آشفت و آهنگ آویز کرد
چو رستم چنان دید گرز گران                    به گردن بر آورد و بفشرد ران
به پیش سپاه اندر آمد دلیر                    بغريد بر سان غرنده شیر
 پس پشت او پور کشواد بود                   که با جوشن و گرز پولاد بود 
سواران و گردان ایران دمان                   به چنگ اندرون گرز و تیر و کمان
 چو شد تیره تر چشم توران سپاه                    به گردون بر افراخت رستم کلاه
به پیران ویسه چنین گفت شاه                    که ای پر خرد مهتر نیکخواه
ز شیران توران خنیده توئی                    جهان جوی و هم‌ رزم دیده توئی
 عنان را به تندی یکی بر گرای                    برو تیز از ایشان بپرداز جای 
چو پیروزگر باشی ایران توراست                   تن پیل و چنگال شیران توراست 
چو پیران ز افراسیاب این شنید                   چو باد دمان از میان بر دمید
 بسیچید با نامور ده هزار                    ز ترکان دلیران خنجرگذار
چو آتش بیامد بر پیلتن                    کز او بود نیروی جنگ و شکن
 تهمتن به لب‌ها برآورده کف                   تو گفتی که بستد ز خورشيد تف 
بر انگیخت اسپ و بر آمد خروش                   بر آن سان که دریا در آید به جوش
 سپر بر سر و تیغ هندی به مشت                    از آن نامداران دو بهره بکشت
نگه کرد افراسیاب از کران                    چنین گفت با نامور مهتران
که گر تا شب این جنگی هم زین نشان                    میان دلیران و گردنکشان
 بماند نماند سواری به جای                  نبایست کردن بدین جنگ رای 
به رزم دلیران ایران شدیم                   سگالش گرفتیم و شیران شدیم
کنون دشت روباه بینم همی                    سر از رزم کوتاه بینم همی
دلیری که بد پیلسم نام اوی                    گوی کی‌نژادی و یلی نامجوی
که ويسه بدش نام فرخ پدر                    برادرش پیران پیروزگر 
در ایران و توران هم آورد اوى                   نبودی به جز رستم جنگجوی 
چو بشنید یل پیلسم این چنین                   بر ابرو بر آورد از خشم چین
 بشد تیز نزدیک افراسیاب                    سرش پر ز جنگ و دلش پر شتاب
چنین گفت با شاه توران که من                    دلیر و جوانم از این انجمن
چه خاکست پیشم چه طوس دلیر                    چه گیو یل آن نام بردار شیر
 چه بهرام و چه زنگهٔ شاوران                   گرازه که هست او ز جنگ آوران 
همان سگزئی بدرگ تیره جان                   که شاهش ستاید همی در زمان
 اثر شاہ فرمان دهد همچو شیر                    میان یلان اندر آیم دلیر
همه سروران را سر از تن به تيغ                    ببرم کنم ماه شان زیر میغ
کشم افسر نامداران به گرد                    سران شان ببرم به تیغ نبرد 
بدو گفت شاه ای یل نامدار                تو پیروز بادی در این روزگار 
بدین رزم فرخنده باید شدن                   به پیروزی و نام باز آمدن 
که یزدان نیکی‌ دهت یار باد                    سر بدگمان تو بر دار باد
چو پوئی سوی رستم نامور                    ابر کین او بست خواهی کمر
نگه کن که در کار ریمن بود                    بداندیش و خونریز و پر فن بود
 مگر دست یابی بدان نابکار                   کز اوی است این پیچش کارزار 
چو بشنید گفتار شه پیلسم                   بغريد مانند روئينه خم 
سوی قلب ایران سپه شد چو گرد                    چپ و راست زد تیغ و گرز نبرد
چو باد اندر آمد به گرگین رسید                    خروشی چو شیر ژیان بر کشید
یکی تیغ زد بر سر اسپ اوی                    تگاور ز درد اندر آمد به روی 
چو آن دید گستهم رزم آزمای                    به کردار آتش بر آمد ز جای 
چو شیر ژیان شد بر پیلسم                   بر آویخت چون آتش تیزدم 
یکی نیزه زد بر کمربند اوی                    گزندی نیامد به پیوند اوی
به دست اندرش چوب نیزه شکست                    بینداختش چوب نیزه ز دست
چو آن دید پس پیلسم تیغ تیز                    کشید و در آمد دلی پر ستیز
 یکی تیغ زد بر سر ترك اوى                   ربود از سرش ترك برسان گوی 
برهنه سر و نیزه افکنده خوار                   فرو ماند بیچاره در کارزار 
چو از میمنه زنگه شاوران                    بدید آن دل و زور کندآوران
به یاری بیامد بر گستهم                    ورا ديد از آن گونه گشته دژم
پذیرفت حمله دلاور نهنگ                    در آمد یکی تیغ هندی به چنگ
 بزد تیغ و برگستوان کرد چاك                   سر بارگی اندر آمد به خاك 
دلاور بیفتاد و دامن زره                   برآورد و زد بر کمرگه گره
 پیاده بر آویخت با نامدار                    به گرد اندرش همچو شیر شکار
یکی گرد تیره بر انگیختند                    بدان گه که با هم در آويختند
ز قلب سپه گیو چون بنگرید                    جهان پیش چشم یلان تیره دید 
بغريد چون رعد در کوهسار                   و يا شیر جنگی که کارزار 
به یاری بيامد بر هر سه يار                    بر آویخت با پیلسم هر چهار 
دلاور نشد هیچ گونه زرنگ                    میان دلیران در آمد به جنگ
گھی تیغ زد گاه گرز گران                     چنین تا فرو ماند دست سران
چو پیران ز قلب سپه بنگرید                     برادر بدان جای بی چاره دید 
به یاری بیامد برش تازیان                 خروشان و جوشان و نعره زنان 
چنین گفت با گیو کای نامدار                    شما را هنر نیست در کارزار 
که با نامداری به کردار شیر                     شده جنگجو چار گرد دلیر
 بگفت این و بر سرکشان حمله کرد                     بر آمد از آن رزمگه تیره گرد
وز آن روی رستم به کردار شیر                     میان سپاه اندر آمد دلیر 
به تیغ و به گوپال و گرز گران                    بیفگند توران سپه را سران 
گریزنده شد پیلسم ز اژدها                    که دانست کز وی نیابد رها 
دلیران ایران سراسر سران                     به دست اندرون گرزهای گران
بکشتند چندان ز توران سپاه                     که از کشته شد پشته تا چرخ ماه
نگه کرد افراسیاب آن بدید                     یکی باد سرد از جگر بر کشید 
بپرسید كالكوس جنگی کجاست                     که چندین همی رزم شیران بخواست 
به مستی همی گیو را خواستی                    همه رزم با رستم آراستی 
همیشه از ایران بدی یاد اوی                     کجا شد کنون آتش و باد اوی
به الكوس شد آگھی زین سخن                     که سالار ترکان چه افکند بن
بر انگیخت الكوس شبرنگ را                     به خون شسته بد بی گمان چنگی را 
بیامد دمان تا به قلب سپاه                    بر شاه توران بپیمود راه 
به آواز گفتا که جنگی منم                     به پیش صف اندر درنگی کنم 
چو فرمان دهد مر مرا شهریار                     به تنها روم من بدین کارزار
چو بشنید از او شاه توران زمین                     بگفتش لشکر سران برگزین
برون رفت با او ز لشكر سوار                     ز مردان جنگی فزون از هزار 
همه با سنان سرافشان شدند                    چو ناهید و مرمر درخشان شدند 
چو آمد به نزدیک ایران سپاه                    بپوشید از گرد خورشید و ماه
 زواره پدیدار بد جنگ جوی                     بدو تيز الكوس بنهاد روی
گمانی چنان برد کو رستم‌ست                     بدانست کز تخمه نیرم‌ست
زواره بر آویخت با او بهم                     به نیزه به کردار شیر دژم 
سناندار نیزه به دو نیم گشت                    زواره ز الكوس پر بیم گشت 
بزد دست و آن تیغ بران کشید                    ز گرد سواران جهان ناپدید
 به کین اندرون تیغ بر هم شکست                     سوی گرز بردند چون باد دست
بینداخت الكوس گرزی چو کوه                     که از زخم او شد زواره ستوه
به زين اندر از زخم بی هوش گشت                     به خاک اندر افتاد و خاموش گشت
فرود آمد الكوس تیز از برش                    همی خواست از تن بریدن سرش 
چو رستم برادر بدان‌گونه يافت                    به کردار آتش سوی او شتافت
 به الکوس بر زد یکی بانگ تند                     کجا دست شد سست و شمشیر کند
چو الكوس آواز رستم شنید                     دلش گفتی از پوست آمد پدید
به زين اندر آمد به کردار باد                     ز مردی به دل در نیامدش یاد 
بدو گفت رستم که چنگال شیر                    نه پیموده‌ای زان شدستی دلیر 
زواره به درد از بر زین نشست                    پر از خون دل آزرده از گرز پست
 بر آویخت الكوس با پیلتن                     بپوشید بر زین توزی کفن
یکی نیزه زد پر کمربند اوی                     ز جوشن نیامد به پیوند اوی
تهمتن یکی نیزه زد بر سرش                     به خون جگر غرقه شد مغفرش
 به نیزه هميدون ز زین بر گرفت                     دو لشکر بدو مانده اندر شگفت 
زدش بر زمین همچو يك لخت کوه                    پر از بیم شد جان توران گروه
 بدین هم نشان هفت گرد دلیر                     کشیدند شمشیر بر سان شیر
 پس پشت ایشان دلاور سران                     نهادند بر کتف گرز گران
چو افراسیاب آن شگفتی بدید                     به سوی دلیران یکی بنگرید
 چنین گفت افراسیاب آن زمان                 که بر جنگ تان چیره شد بدگمان
 بکوشید و رای پلنگ آورید                    یکایک بدین کین درنگ آورید
 چو لشکر شنیدند آواز اوی                     به رستم نهادند يکباره روی
چو آن دید رستم ابا هفت گرد                     به تندی بر ایشان یکی حمله برد
چنان بر گرفتند لشکر ز جای                     که پیدا نیامد همی سر ز پای
 بکشتند چندان ز کندآوران                     که شد لعل خاك از کران تا کران 
فگندند چندان به جای بر                    چه با سر چه از تن جدا کرده سر
 به آوردگه جای گشتن نماند                    سپه را ره بر گذشتن نماند 
سپهدار توران چو زان‌گونه دید                     سبك سر از آن جنگ بیرون کشید
عنان را بپیچید و بگرفت راه                     همی شد به تیزی چو ابر سیاه
 تهمتن بر انگیخت رخش از شتاب                     پس پشت جنگ آور افراسیاب 
چنین گفت با رخش ای هوشیار                    مکن سستی اندر گه کارزار 
که من شاه را بر تو بی‌جان کنم                     ز خون دشت را همچو مرجان کنم
چنان گرم شد رخش آتش گهر                     که گفتی بر آمد ز پهلوش پر
ز فتراك بگشاد رستم کمند                     همی خواست کآرد میانش به بند
 به ترك اندر افتاد خم دوال                    سپهدار ترکان بدزدید یال
 دگر آنکه زیر اندرش بادپای                    به کردار آتش بر آمد ز جای 
بجست از کمند گو پیلتن                    پر از آب رخ خشك مانده دهن
يکايك سواران پس اندر دمان                     شکسته سلاح و گسسته روان
همی تاخت چون باد افراسیاب                     شتابنده بگذشت از روی آب
 دلش خسته و کشته لشکر دو بهر                    همی نوش جست از جهان یافت زهر
ز لشکر هر آنکس که بد جنگ ساز                    دو بهره نیامد به خرگاه باز 
همه کشته بودند یا خسته تن                     گرفتار در دست آن انجمن [au]
ز گنج و ز تخت و کلاه و کمر                     ز تیغ و ز خفتان و خود و گهر
ز پرمایه اسپان زرین ستام                     ز ترك و ز شمشیر زرین نیام 
جز این هرچه پرمایه تر بود نیز                    به ایرانیان ماند بسیار چیز 
همه گرد کردند ایران سپاه                    به دل شادمان گشتة زان رزمگاه 
میان باز نگشاد کس کشته را                     نجستند مردان برگشته را
بدان دشت نخچیر باز آمدند                     ز هر گونه با اسپ و ساز آمدند
نبشتند نامه به کاووس شاه                     ز پیگار و از دشت نخچیرگاه
 وز آن کز دلیران نشد کشته کس                    زواره ز اسپ اندر افتاد و بس 
به گرگین چنین گفت پس پهلوان                    کز ایدر بر او شاد و روشن روان 
ببر نامه نزديك کاووس‌کی                     بگو آنچه دوران بیفکند پی
همه هديه ها را فرستاد نیز                     به گردان گردن‌کشان داد چیز
بدان دشت فرخنده بر پهلوان                     دو هفته همی بود روشن روان 
سوم هفته نزديك شاه آمدند                    به دیدار فرخ کلاه آمدند 
چنین‌ست رسم سرای سپنج                    یکی زو تن آسان و دیگر به رنج
 بر این و بر آن روز هم بگذرد                    خردمند مردم چرا غم خورد
سخنها بدین داستان شد به بن                     چنان‌چون در آمد بالا سخن


           
Pizzi from 178 to 183
به دستور فرمود تا ساروان                      هیون آرد از دشت صد کاروان
هیونان به هیزم کشیدن شدند                      همه شهر ایران به دیدن شدند 
به صد کاروان اشتر سرخ موی                     همي هیزم آورد پرخاش جوی 
نهادند هیزم دو کوه بلند                      شمارش گذر کرد بر چون و چند
به دور از دو فرسنگ هر کس بدید                      چنین جست باید بلا را کلید
همی خواست دیدن سر راستی                      به کار اندرون کژی و کاستی
چو این داستان سربه‌سر بشنوی                     به آید تو را گر به زن نگروی 
به گیتی بجز پارسا زن مجوی                     زن بدکنش خواری آرد به روی
 نهادند بر دشت هیزم دو کوه                      جهانی نظاره شده هم گروه
گذر بود چندان که جنگی سوار                      میانش به تنگی بکردی گذار
پس آنگاه فرمود پرمايه شاه                      که بر چوب ریزند نفط [av]سیاه
بیامد دو صد مرد آتش فروز                     دمیدند گفتی شب آمد به روز 
نخستین دمیدن سیه شد ز دود                     زبانه برآمد پس دود زود
 زمین گشت روشنتر از آسمان                      جهانی خروشان و آتش دمان
سراسر همه دشت بریان شدند                      بدان چهر خندانش گریان شدند
سیاوش بیامد به پیش پدر                      یکی خود زرین نهاده به سر
 هشیوار با جام‌های سپید                     لبی پر ز خنده دلی پر امید 
یکی بارگی بر نشسته سیاه                     همی گرد نعلش برآمد به ماه 
پراگند كافور بر خویشتن                      چنان چون بود ساز و رسم کفن 
تو گفتی به مینو همی جست راه                      نه بر کوه آتش می رفت شاه
بدانگه که شد پیش کاووس باز                      فرود آمد از اسپ و بردش نماز 
رخ شاه کاوس پر شرم بود                     سخن گفتنش با پسر نرم بود 
سیاوش بدو گفت انده مدار                     کز این سان بود گردش روزگار 
سری پر ز شرم و تباهی مراست                      اگر بیگناهم رهائی مراست 
ور ایدون که زین کار هستم گناه                      جهان آفرینم ندارد نگاه
به نیروی یزدان نیکی دهش                      از این کوه آتش نیابم تپش
سیاوش چو آمد به آتش فراز                     همی گفت با داور بی نیاز 
مرا ده از این کوه آتش گذر                     رها کن تنم را ز بند پدر 
چو زین گونه بسیار زاری نمود                      سیه را برانگیخت بر سان دود
خروشی برآمد ز دشت و ز شهر                      غم آمد جهان را از آن کار بهر
از آن دشت سودابه آوا شنید                      از ایوان به بام آمد آتش بدید
همی خواست کو را بد آید به روی                      همی بود جوشان و با گفتگوی 
جهانی نهاده به کاوس چشم                     زبان پر ز گفتار و دل پر ز خشم 
سیاوش سیه را بدان‌سان بتاخت                      تو گفتی که اسپش به آتش بساخت
ز هر سو زبانه همی بر کشید                      کسی خود و اسپ سیاوش ندید
یکی دشت با دیدگان پر ز خون                      که تا او کی آید ز آتش برون
ز آتش برون آمد آزاد مرد                      لبان پر ز خنده به رخ همچو ورد 
چو او را بدیدند برخاست غو                     که آمد ز آتش برون شاه نو
 چنان آمد اسپ و قبای سوار                      که گفتی سمن داشت اندر کنار
چو بخشایش پاك يزدان بود                       دم آتش و باد یکسان بود
چو زان کوه آتش به هامون گذشت                   خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت 
سواران لشکر برانگیختند                      همه دشت پیشش درم ريختند 
یکی شادمانی بد اندر جهان                     میان کھان و میان مهان 
همي داد مژده یکی را دگر                      که بخشود بر بیگنه دادگر
همی کند سودابه از خشم موی                      همي ريخت آب و همی خست روی
چو پیش پدر شد سیاوخش پاك                      نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاك
 فرود آمد از اسپ کاوس شاه                     پیاده سپهبد پیاده سپاه 
سیاوش به پیش جهاندار پاك                     بیامد بماليد رخ را به خاك 
که از تف آن کوه آتش برست                      همه کامه‌ٔ دشمنان کرد پست
بدو گفت شاه ای دلیر جوان                      که پاکیزه تخمی و روشن روان
چنانی که از مادر پارسا                      بزاید شود بر جهان پادشا
 سیاوخش را تنگ در بر گرفت                     ز کردار بد پوزش اندر گرفت 
به ایوان خرامید و بنشست شاد                     کلاه کیانی به سر بر نهاد
می آورد و رامشگران را بخواند                      همه كام‌ها با سیاوش براند
سه روز اندر آن سور می در کشید                      نبد بر در گنج بند و کلید
چهارم به تخت کئی بر نشست                    یکی گرزهٔ گاوپیکر به دست
 برآشفت و سودابه را پیش خواند                     گذشته سخن‌ها بدون باز راند 
و که بی شرمی و بد بسی کرده‌ای                     فراوان دل من بیازرده‌ای
 چه بازی نمودی به فرجام کار                      که بر جان فرزند من زينهار
بخوردی و در آتش انداختی                      بدین گونه بر جادوئی ساختی
نیاید تو را پوزش اکنون به کار                      بپرداز جای و بر آرای کار 
نشاید که باشی تو اندر زمین                     جز آویختن نیست پاداش این 
بدو گفت سودابه کای شهریار                     تو آتش بر این تارك من مبار
 مرا گر همی سر بباید برید                      مكافات این بد که بر من رسید
بفرمای و من دل نهادم بر این                      نخواهم که باشد دلت پر ز کین
سیاوش سخن راست گوید همی                      دل شاه زآتش بشوید همی 
همه جادوی زال کرد اندر این                     نبود آتش تیز با او به کین 
بدو گفت نیرنگ سازی هنوز                     نگردد همی پشت شوخیت کوز 
به ایرانیان گفت شاه جهان                      از این بد که او ساخت اندر نهان
 چه سازم چه باشد مکافات این                      همه شاه را خواندند آفرین
که پاداش این آنکه بی‌جان شود                     ز بد کردن خویش پیچان شود
به دژخیم فرمود کاین را بگوی                     ز دار اندر آویز و بر تاب روی 
چو سودابه را روی برگاشتند                     شبستان همه نعره برداشتند
 دل شاه کاوس پر درد شد                      نهان داشت رنگ رخش زرد شد
چنین گفت سیاوش با شهریار                      که دل را بدین کار رنجه مدار
به من بخش سودابه را زین گناه                      پذیرد مگر پند و آید به راه 
همی گفت با دل که بر دست شاه                     گر ایدون که سودابه گردد تباه 
به فرجام کار او پشیمان شود                     ز من بیند این غم چو پیچان شود 
بهانه همی جست زان کار شاه                      بدان تا ببخشد گذشته گناه
سیاوخش را گفت بخشیدمت                      از آن پس که بر راستی دیدمت






       
Pizzi from 184 to 188




چو يك بهره بگذشت از تیره شب                      چنان‌چون کسی کان بلرزد به تب 
خروشی بر آمد ز افراسیاب                      بلرزید بر جای آرام و خواب
پرستندگان تیز برخاستند                     به هر سو یکی غلغل آراستند
 چو آمد به گرسیوز این آگهی                      که شد تیره آئين شاهنشهی 
به تیزی بیامد به نزديك شاه                   ورا دید خفته بر آن خاك راه 
به بر در گرفتش بپرسید از اوی                      که این داستان با برادر بگوی 
چنین داد پاسخ که پرسش مکن                     مگوی این زمان هیچ با من سخن 
بدان تا خرد باز يابم یکی                     به بر گیر و سختم بدار اندکی 
زمانی بر آمد چو آمد به هوش                      جهان دید با ناله و با خروش
نهادند شمع و بر آمد به تخت                      همی بود لرزان چو شاخ درخت
بپرسید گرسیوز نامجوي                      که بگشای لب وين شگفتی بگوی 
چنین گفت پرمایه افراسیاب                     که هرگز کسی این نبيند به خواب
 چنان چون شب تیره من دیده ام                     ز پیر و جوان نیز نشنیده ام 
بیابان پر از مار دیدم به خواب                      زمین پر ز گرد آسمان پر عقاب
زمین خشك شخی که گفتی سپهر                      بدو تا جهان بود ننمود چهر
سراپردهٔ من زده بر کران                      به گردش سپاهی ز کندآوران
 یکی باد بر خاستی پر ز گرد                     درفش مرا سر نگونسار کرد 
برفتی ز هر سو یکی رود خون                     سراپرده و خیمه گشتی نگون
 وز این لشکر من فزون از شمار                      بریده سران و تن افکنده خوار
سپاهی از ایران چو باد دمان                      چه نیزه به دست و چه تیر و کمان
همه نیزهاشان سر آورده بار                      وز آن هر سواری سری در کنار 
بر تخت من تاختندی سوار                     سیه‌پوش و نیزه‌وران صد هزار 
بر انگیختندم ز جای نشست                     همی تاختندی مرا بسته دست
نگه کردمی نیك هر سو بسی                      ز پیوسته پیشم نبودی کسی
مرا پیش کاووس بردی دمان                      یکی بادسر نامور پهلوان
یکی تخت بودی سرش نزد ماه                      نشسته بر آن گرد کاوس شاه 
جوانی دو رخساره مانند ماه                     نشسته بدی نزد کاوس شاه 
دو هفتش نبودی همی سال بیش                     چو دیدی مرا بسته در پیش خویش
 دمیدی به کردار غرنده میغ                      میانم به دو نیم کردی به تیغ
 خروشیدمي من فراوان ز درد                      مرا ناله و درد بیدار کرد 
بدو گفت گرسیوز این خواب شاه                     نباشد بجز كامهء نیكخواه
 همی کام دل باشد و تاج و تخت                     نگون گشته بر بدسگال تو بخت 
گزارندهٔ خواب باید کسی                     کز این دانش اندیشه دارد بسی
 بخوانیم بیدار دل موبدان                     ز اخترشناسان و از بخردان
کسانی کز این دانش آگه بوند                      پراکنده یا بر در شه بوند
شدند انجمن بر در شهریار                      بدان تا چرا کردشان خواستار 
بخواند و سزاوار بنشاند پیش                     سخن راند با هر يك از کم وبیش 
چنین گفت با نامور موبدان                     به اخترشناسان و هم بخردان 
که این خواب و گفتار من در جهان                      کسی نشنود آشکار و نهان
 یکی را نمانم سر و تن به هم                      اگر زین سخن بر لب آرند دم
ببخشیدشان بی‌کران زر و سیم                      بدان تا نباشد کسی زو به بيم
 وز آن پس بگفت آنچه در خواب دید                     چو موبد ز شاه آن سخن‌ها شنید 
بترسید وز شاه زنهار خواست                     که این خواب گفتن نداریم راست 
مگر شاه با بنده پیمان کند                      زبان را به پاسخ گروگان کند
کز این در سخن هرچه داریم یاد                      گشائیم بر شاه و يابيم داد
به زنهار دادن زبان داد شاه                      کز آن بد از ایشان نبیند گناه 
زبان آوری بود بسیار مغز                     که او بر گشادی سخن‌های نغز 
چنین گفت کای پادشاه جهان                     کنم آشکارا به تو بر نهان 
به بیداری اکنون سپاهی گران                      از ایران بیاید دلاور سران
یکی شاهزاده به پیش اندرون                      جهان دیده با او بسی رهنمون
که بر طالعش بر کسی نیست شاه                     کند بوم و بر را به ما بر تباه 
اگر با سياوش كند شاه جنگ                     چو دیبه شود روی گیتی به رنگ
ز ترکان نماند کسی را بگاه                     غمی گردد از جنگ او پادشاه
 و گر او شود کشته بر دست شاه                      به توران نماند سر و تختگاه
سراسر پر آشوب گردد زمین                      ز بهر سیاوش به جنگ و به کین
بدان‌گاه ياد آیدت راستی                      که ویران شود کشور از کاستی 
جهاندار گر مرغ گردد به پر                     بر این چرخ گردان نیابد گذر 
بر این سان گذر کرد خواهد سپهر                     گھی پر ز خشم و گھی پر ز مهر


Pizzi from 190 to 194
فرنگیس بشنید رخ را بخست                      میان را به زنار خونین ببست 
پیاده بیامد به نزديك شاه                     به خون رنگ داده رخان همچو ماه 
به پیش پدر شد پر از ترس و باك                     خروشان به سر بر هم ريخت خاك
 بدو گفت کای پر هنر شهریار                      چرا کرد خواهی مرا خاکسار
دلت را چرا بستی اندر فریب                      همی از بلندی نبینی نشیب
سر تاجداری مبر بی‌گناه                      که نپسندد این داور هور و ماه
سیاوش که بگذاشت ایران زمین                     همی بر تو کرد از جهان آفرین 
بیاورد از بهر تو شاه را                     بماند افسر و گنج و هم گاه را
 بیامد تو را کرد پشت و پناه                      کنون زو چه دیدی که بردت ز راه
سر تاجداران نبرد کسی                      که با تاج و بر تخت ماند بسی
مکن بی‌گنه بر تن من ستم                      که گیتی سپنج‌ست و پر باد و دم
 یکی را به چاه افکند با كلاه                     یکی بی کله بر نشاند به گاه 
سرانجام هر دو به خاك اندرند                     ز اختر به چنگ مغاك اندرند 
به گفتار گرسیوز بدگمان                     درفشی مکن خویشتن در جهان
شنیدی کجا زافریدون گرد                      ستمگاره ضحاک تازی چه برد
همان از منوچهر شاه بزرگ                    چه آمد به سلم و به تور سترگ 
کنون زنده بر گاه کاوس شاه                      چو دستان و چون رستم کینه خواه 
چو گودرز کشواد پولاد چنگ                    بدرد دل شیر و چرم پلنگ 
چو بهرام و چون زنگهٔ شاوران                      که نندیشد از گرز کندآوران
همان گیو گودرز کو روز کین                      به جنبش در آید ز سهمش زمین
به سوی سیاوش همی جوشد آب                      کند چرخ نفرین بر افراسیاب 
ستمگر شدی بر تن خویشتن                     بسی یادت آید رفتار من
 وه نه اندر شکاری که گور افگنی                     دگر آهوان را به شور افگنی 
همی شهریاری ربائی ز گاه                      که نفرین کند بر تو خورشید و ماه
مده شهر توران به خیره به باد                      مبادا که پند من آیدت یاد
بگفت این و روی سیاوش بدید                      دو رخ را بکند و فغان برکشید
 که شاها دلیرا گوا سرورا                     سرافراز شیرا و كندآورا 
به ایران بر و بوم بگذاشتی                     سپهدار را باب پنداشتی
 کنون دست بسته پیاده کشان                      كجا افسر و گاه گردنکشان
کجا آن همه عهد و سوگند شاه                      که لرزنده شد مهر و کیوان و ماه
کجا شاه کاوس و گردن‌کشان                      که بینند این دم تو را زین نشان
 کجا گیر و طوس و کجا پیلتن                     فرامرز و دستان و آن انجمن 
از این بد به ایران رسد آگهی                     بر آشوبد آن روزگار بھی
 گرسیوز آمد تو را بد به روی                      که نفرین بر او با دمور و گروی
هر آنکس که يازد به بد بر تو دست                      بریده سرش باد و افگنده پست
جهاندار این بر تو آسان کناد                      دل دشمنانت هراسان کناد
 مرا كاشکی دیده گشتی تباه                     ندیدی بدین‌سان کشانت براه 
مرا از پدر این کجا بد امید                     که پردخته ماند کنارم رشید [aw]
چو گفتار فرزند بشنید شاه                      جهان گشت در پیش چشمش سیاه
بدو گفت بر گرد و ایدر مپای                      چه دانی که ایدر مرا چیست رای
دل شاه توران بر او بر بسوخت                      همی خیره چشم خود [ax]را بدوخت
 به کاخ بلندش یکی خانه بود                     فرنگیس از آن خانه بیگانه بود 
بفرمود تا روزبانان کشان                     مر او را کشیدند چون بیهشان 
در آن تیرگیش اندر انداختند                  در خانه را بند بر ساختند
بفرمود پس تا سياوش را                      چنان شاه بیدار و خاموش را
که این را بجائی بریدش که کس                      نیابد چو گوید که فریادرس
 نگه کرد گرسیوز اندر گروی                      گروی ستمگر به پیچید[ay] روی 
بیامد به پیش سیاوش رسید                      جوانمردی و شرم شد ناپدید
بزد دست و ریش شهنشه گرفت                      به خواری کشیدش به خاك ای شگفت
سیاوش بنالید بر کردگار                      که ای برتر از گردش روزگار
یکی شاخ پیدا کن از تخم من                      چو خورشید تابنده بر انجمن
 که خواهد از این دشمنان کین من                     کند در جهان تازه آئين من 
هنرها و مردی به جای آورد                     جهان را سراسر به پای آورد 
همی شد پس پشت او پیلسم                      دو دیده پر از خون و دل پر ز غم
سیاوش بدو گفت پدرود باش                      جهان تار و تو جاودان پود باش
درودی ز من سوی پیران رسان                      بگویش که گیتی دگر شد بسان
 به پیران نه زین گونه بودم امید                     همی پند او باد شد من چو بید 
مرا گفته بود او که با صد هزار                     زره دار و برگستوان ور سوار
 چو برگرددت روز یار تو ام                    به گاه چرا مرغزار تو ام
کنون پیش گرسیوز ایدر دمان                      پیاده چنین خوار و تیره روان
نه بینم همي يار با من کسی                      که بخروشدی زار بر من بسی
 چو از شهر وز لشکر اندر گذشت                     کشانش ببردند بسته به دشت 
ز گرسیوز آن خنجر آبگون                     گروی زره بستد از بهر خون 
پیاده همي برد مويش کشان                      چو آمد بدان جایگاه نشان
بیفتند پیل ژیان را به خاك                      نه شرم آمدش زان سپهبد نه باك
یکی طشت بنهاد زرین گروی                     بپیچید چون گوسپندانش روی 
جدا کرد از سرو سیمین سرش                     همی رفت در طشت خون از برش 
كجا آنکه فرموده بد طشت خون                     گروی زره برد و کردش نگون
 گیاهی بر آمد همانگاه ز خون                      بدانجا که آن طشت شد سرنگون
گیا را دهم من كنونت نشان                      که خوانی همی خون اسیاوشان
چر از سروبن دور گشت آفتاب                      سر شهریار اندر آمد به خواب
 چه خوابی که چندین زمان بر گذشت                      نه جنبید هرگز نه بیدار گشت
Pizzi from 196 to 201
همی رفت هر جای چون بیهشان                       مگر یابد از شاهزاده نشان
 چنین تا بر آمد بر این هفت سال                       میان سوده از تیغ و بند دوال
خورش گور و پوشش هم از چرم گور                      گیا خورد گاهی و گاه آب شور 
همی گشت گرد بیابان و کوه                       به رنج و به سختی و دور از گروه
بدانگه که رستم بر این روی آب                       بیاورد لشکر هم اندر شتاب
سپهدار توران به کنگ آمده                       دگر باره توران به جنگ آمده
به پیران بفرمود پس شهریار                      که کیخسرو شوم را ايدر آر
ز ماچین بیاور به مادر دهش                      برو هر سوئی دار بسته رهش
    فرستاد پیران هم اندر زمان                       فرستاده‌ای بر هیونی چمان
بیاورد پور سیاوخش را                       جوان خردمند جان بخش را
سپردش به مادر بدان جایگاه                       برآمد بر اين نيز يك چند گاه 
چو شیر دلاور به توران زمین                      بدین‌سان همی گشت اندوهگین 
چنان شد که روزی پر اندیشه شد                      به نزدیکی نامور بیشه شد 
بدان مرغزار اندر آمد دژم                       جهان خرم و گیو را دل به غم
زمین سبز و جوی پر از آب دید                       همه جای آرامش و خواب دید
فرود آمد و اسپ را در گذاشت                       بخفت و همی دل پر اندیشه داشت 
همی گفت مانا که دیو پلید                       بر پهلوان بود كان خواب دید 
ز کی‌خسرو ایدر نیابم نشان                      چه دارم همی خویشتن را کشان
 کنون گر به رزم‌اند یاران من                       به بزم اندرون غمگساران من
یکی نامجوی و دگر شاد روز                       مرا بخت بر گنبد افشاند كوز
همی بر فشانم به خيره روان                       خمیده روانم چو خم كمان
 همانا که خسرو ز مادر نزاد                      و گر زاد دادش زمانه به باد 
ز جستن مرا رنج و سختی‌ست بهر                      انوشه کسی کو بمیرد به زهر
     دل پر ز غم گرد آن مرغزار                       همی گشت شه را شده خواستار
یکی چشمه‌ای ديد رخشان ز دور                       یکی سروبالا دلارم پور 
یکی جام می برگرفته به چنگ                       به سر بر زده دستهٔ بوی و رنگ
ز بالای او فرهٔ ایزدی                      پدید آمد و رایت بخردی 
تو گفتی سیاوخش بر تخت عاج                       نشستست و بر سر ز پیروزه تاج
همی بری مهر آید از روی اوی                       همی زیب تاج آید از موی اوی
به دل گفت گيو اين بجز شاه نیست                       ما چنین چهره جز درخور گاه نیست
پیاده بدو نیز بنهاد روی                       چو تنگ اندر آمد به نزديك اوى
 گره سست شد بر در رنج اوی                      پدید آمد آن نامور گنج اوى 
چو از چشمه کی‌خسرو او را بدید                      بخندید و شادان دلش بر دمید
 بدل گفت كین گرد جز گیو نیست                       بدین مرز خود زین نشان نیو نیست
مرا کرد خواهد همی خواستار                       به ایران برد تا کند شهریار
چو تنگ اندر آمد گو نامدار                       بر آمد ز جا خسرو شهریار
 ورا گفت کای گیو شاد آمدی                      خرد را چو شایسته داد آمدی 
چگونه سپردی بر این مرز راه                      ز طوس و ز گودرز و کاووس شاه
چه داری خبر جمله هستند شاد                       همی در دل از خسرو آرند ياد 
جهانجوی رستم گو پیلتن                       چگونه است دستان و آن انجمن
چو بشنید گیو این سخن خیره ماند                       زبان را به نام جهانبان براند 
بدو گفت گیو ای سر سرفراز                      جهان را به مهر تو آید نیاز 
برانم که پور سیاوش توئی                      ز تخم کیانی و با هش توئی 
مرا یاد کن ای سر راستان                      ز گودرز با تو که زد داستان
ز کشواد و گیوت که داد آگھی                       که با خرمی بادی و فرھی
بدو گفت کی‌خسرو ای شیر مرد                       مرا مادر این از پدر یاد کرد 
که از فر یزدان گشادی سخن                      بدانگه که اندرزش آمد به بن
 همی گفت با نامور مادرم                      کز ایدر چه آید ز بد بر سرم 
سرانجام کیخسرو آید پدید                       پدید آورد بندها را کلید
بدانگه كه گردد سرافراز نیو                       از ایران بیاید هنرمند گیو
مر او را سوی تخت ایران برد                       همان کین ما را به جای آورد 
بدو گفت گیو ای سر سرکشان                      ز فر بزرگی که داری نشان 
نشان سیاوش پدیدار بود                      چو بر گلستان نقطهٔ تار بود
تو بگشای و بنمای بازو به من                       نشان تو پیداست بر انجمن
برهنه تن خویش بنمود شاه                       نگه کرد گیو آن نشان سیاه
که میراث بود از گه کی‌قباد                       درستی بدان به کیان را نژاد 
چو گیو آن نشان دید بردش نماز                      همی ریخت آب و همی گفت راز 
گرفتش به بر شهریار زمین                      ز شادی بر او بر گرفت آفرین 
از ایران بپرسید وز تخت شاه                       ز گودرز وز رستم رزمخواه 
بدو گفت گیو ای جهاندار کی                       سرافراز و بیدار و فرخنده پی
 جهاندار دانندهٔ خوب و زشت                       مرا گر سپردی سراسر بهشت 
همان هفت کشور به شاهنشهی                      نهاد بزرگی و تاج مهی 
 نبودی دل من بدین خرمی                      که روی تو دیدم به توران زمی 
که داند به ایران که من زنده ام                       به خاکم وگر بآتش افکنده ام
سیاوخش را زنده گر دیدمی                      ز تیمار و رنجش بپرسیدمی
سپاس از جهاندار کین رنج سخت                       به شادی و خوبی سر آورد بخت
 برفتند از آن بیشه هر دو به راه                      بپرسید خسرو ز کاوس شاه 
وز آن هفت ساله غم و درد اوی                      ز گستردن و خواب وز خورد اوی
 همی گفت با شاه گیو این سخن                       که دادار گیتی چه افگند بن
همان خواب گودرز و رنج دراز                        خور و پوشش و درد و آرام و ناز
ز کاوس کش سال بفگند فر                       ز درد پسر گشت بی پا و سر
 از ایوان پراگنده شد رنگ و بوی                      سراسر به ویرانی آورد روی 
دل خسرو از درد ایشان بسوخت                      به کردار آتش رخش بر فروخت 
بدو گفت اکنون ز رنج دراز                       تو را بر دهم بخت آرام و ناز
مرا چون پدر باش و با کس مگوی                       ببین تا زمانه چه آرد به روی
Pizzi from 202 to 214


 وز آن پس چو هر دو سپه آرمید                      شب تیره يك بهره اندر کشید 
دوان رفت بهرام پیش پدر                     که ای باب نام‌آور پر هنر 
بدانگه که آن تاج بر داشتم                      به نیزه به ابر اندر افراشتم 
یکی تازیانه ز من گم شده‌ست                       چو گیرند بی مایه ترکان به دست
به بهرام پرمایه باشد فسوس                       جهان پیش چشمم بود آبنوس
نبشته بر آن چرم نام من‌ست                       سپهدار ترکان بگیرد به دست
 شوم زود تازانه باز آورم                      اگر چند رنج دراز آورم 
مرا این بد از اختر آید همی                      که نامم به خاك اندر آید همی
 بدو گفت گودرز پیر ای پسر                       همی بخت خویش اندر آری به سر
ز بهر یکی چوب بسته دوال                       شوی خیره اندر دم بدسگال
چنین گفت بهرام جنگی که من                       نیم بهتر از دوده و انجمن
 به جائی توان مرد کاین زمان                      به کژی چرا برد باید گمان 
بدو گفت گیو ای برادر مرد                      فراوان مرا تازیانه ست نو
 یکی دسته را سیم و زر اندرست                       دو دسته به خوشاب پر گوهرست
فرنگیس چون گنج بگشاد در                       مرا داد چندان سلیح و کمر
من این درع و تازانه بر داشتم                       به توران دگر خوار بگذاشتم 
یکی نیز بخشید کاوس شاه                      ز گوهر بسان فروزنده ماه 
دگر پنج دارم همه زرنگار                   بر او بافته گوھر شاهوار 
تو را بخشم این هفت از ایدر مرو                        یکی جنگ خیره میارای نو
چنین گفت با گیو بهرام گرد                       که این ننگ را خوار نتوان شمرد
شما را زرنگ و نگارست گفت                      مرا آنگه شد نام با ننگ جفت 
گر ایدون که تازانه باز آورم                       ويا سر به کوشش به كاز [az]آورم 
بر او رای يزدان دگر گونه بود                       همه گردش بخت واژونه بود 
هم آنگه که بخت اندر آید به خواب                       سر مرد بیهوده گیرد شتاب
بزد اسپ و آمد بر آن رزمگاه                       درخشان شده روی گیتی ز ماه
همى زار بگریست بر کشتگان                       بر آن داغ دل بخت برگشتگان
 تن ریونیز اندر آن خون و خاك                      شده غرق و خفتان برو چاك چاك 
بر او زار گریست بهرام شیر                      که زار ای سوار و جوان دلیر 
چو تو کشته اکنون چه يك مشت خاك                       بزرگان به ایوان تو اندر مغاك
به گرد برادر يكايك بگشت                       که بودند آفگنده بر پهن دشت
از آن نامداران یکی خسته بود                       به شمشیر از ایشان به جان رسته بود 
همی باز دانست بهرام را                      بنالید و پرسید از او نام را 
بدو گفت کای شیر من زنده ام                      بر کشتگان اندر افگنده ام 
دو روزست تا نان و آب آرزوست                       مرا بر یکی جامه خواب آرزوست
بشد تیز بهرام تا پیش اوی                       به جان مهربان و به دل خویش اوی
بر او گشت بریان و رخ را بخست                       بدرید پیراهن او را ببست 
بدو گفت مندیش کین خستگی‌ست                      تبه بردن این ز نابستگیست [ba]
چو بستم کنون سوى لشکر شوی                      وز این خستگی زود بهتر شوی 
یکی را ز گمراهی آورد باز                      ز گمراهی خود ندانست راز
بدان خسته بهرام گفت ای جوان                       بمان تا کنون باز آیم دوان
یکی تازیانه بر این رزمگاه                       ز من گم شدست از پی تاج شاه 
چو آن باز یابم بیایم برت                      به زودی رسانم سوی لشکرت 
وز آنجا سوی قلب لشکر شتافت                      هی گشت تا تازیانه بیافت
 میان تل خستگان اندرون                       بر او ریخته خاك بسیار و خون
فرود آمد از اسپ و آن بر گرفت                       وز اسپان خروشیدن اندر گرفت
خروش دم مادیان یافت اسپ                       بجوشید بر سان آذرگشسپ 
سوی مادیان روی بنهاد تفت                      غمی گشت بهرام وز پس برفت
  همی شد دمان تا رسید اندروی                      ابا ترگ و خفتان پر از آب روی
 چو بگرفتش اندر زمان بر نشست                       گرفته یکی تیغ هندی به دست
چو بفشرد ران ايچ نگذارد پی                       سوار و تن باره پر خاك و خوی[bb]
چنان تنگدل شد به یکبارگی                       که شمشیر زد بر سر بارگی
 وز آن جایگه تا بدان رزمگاه                      پیاده به [bc]پیمود چون باد راه 
 سراسر همه دشت پر کشته بود                      زمین چون گل ارغوان گشته بود
 همی گفت اکنون چه سازیم روی                       در این دشت بی بارهٔ راه جوی
از او سرکشان آگهی یافتند                       سواری صد از قلب بشتافتند
که او را بگیرند از آن رزمگاه                       برندش بر پهلوان سپاه 
کمان را به زه کرد بهرام شیر                      ببارید تیر از کمان آن دلیر 
چو تیر یلی در کمان راندی                      به پیرامنش کس کجا ماندی 
از ایشان فراوان بکشت و بخست                       چو شیر ژیان پیش دشمن بجست
سواران همه بازگشتند از اوی                       به نزدیك پیران نهادند روی
بگفتند کاین‌ت هزبر دلیر                       پیاده کند جنگ چون نره شیر
 فراوان سخن رفت از آن رزم‌ساز                      ز پیگار او آشکارا و راز 
بپرسید پیران که این مرد کیست                      وز این نامداران ورا نام چیست
 یکی گفت بهرام شیراوژن است                       که لشکر سراسر بر او روشن است
به روئین چنین گفت پیران که خیز                       که بهرام را نیست جای گریز
مگر زنده او را به چنگ آوری                       زمانه برآساید از داوری
ز لشکر کسانی که باید ببر                       که او نامدارست و پرخاشگر 
چو بشنید روئین بیامد دمان                      نبودش جز اندیشهٔ بدگمان 
چو بهرام دیدش به کردار گرد                        بر او بر یکی تیر باران کرد
بر توده بنشسته بهرام شیر                       نهاده سپر بر سر خود دلیر
چو روئین پیران ز تیرش بخست                       يلان را همه کند شد پا و دست 
به سستی بر پهلوان آمدند                      پر از درد و تیره روان آمدند 
که هرگز چنین کس نیامد به جنگ                      به دریا ندیدیم جنگی نهنگ 
چو بشنید پیران غمی گشت سخت                       ساخت بلرزید بر سان برف درخت
نشست از بر بارهٔ تندتاز                       همی رفت و با او بسی رزم ساز
بیامد بدو گفت کای نامدار                       پیاده چرا ساختی کارزار 
به توران تو تا با سیاوش بدی                      خردمند و بیدار و خامش بدی 
مرا با تو نان و نمك خوردن است                      نشستن همان مهر پروردن است
 نباید که با این نژاد و گهر                       بدین شیرمردی و چندین هنر
ز بالا به خاك اندر آید سرت                       بگرید به تو دوده و کشورت
بیا تا بسازیم سوگند و بند                       برای که آید دلت را پسند 
وز آن پس یکی با تو خویشی کنم                      چو خویشی کنم رای بیشی کنم 
پیاده تو با لشکر نامدار                      نتابی مخور با تنت زینهار 
بدو گفت بهرام كای پهلوان                       خردمند و بینا و روشن روان
سه روزست تا ناچریده لبان                       همی رزم سازم به روز و شبان
مرا حاجت از تو یکی بارگی‌ست                       وگر نه مرا جنگ يكبارگی‌ست
 برد مر مرا سوی آزادگان                      بر پیر گودرز کشوادگان 
بدو گفت پیران که ای نامجوی                      ندانی که این رای را نیست روی 
تو را آن به آید که گفتم سخن                       دلیری و بر خيره تندی مکن
ببین تا سواران این انجمن                       نهند این‌چنین ننگ بر خویشتن
که چندین تن از تخمه‌ٔ مهتران                       ز دیهیم‌داران و جنگ‌آوران
پیکار تو خسته و کشته شد                      بدین رزم در خاك آغشته شد 
که جوید گذر سوی ایران کنون                       مگر آنکه جوشد ورا مغز و خون 
اگر نیستی بیم افراسیاب                       که گردد دلش زین سخن پر شتاب
تو را بارگی دادمی ای جوان                       بدان تات بردی بر پهلوان
بگفت این و برگشت و شد باز جای                       دلی پر ز مهر و سری پر ز رای 
ز لشکر بیامد بر او تژاو                     ورا بيش بود از یکی پیل تاو
ز پیران بپرسید و پیران بگفت                      که بهرام را از يلان نیست جفت
 به مهرش بدادم بسی پند و خوب                       نمودم بدو راه و پیوند خوب
سخن را نبد بر دلش هیچ راه                       همی راه جوید به ایران سپاه
به پیران چنین گفت جنگی تژاو                       که با مهر جان ورا نیست تاو
 شوم گر پیاده به چنگ آرمش                      هم اندر زمان زیر سنگ آرمش 
بيامد شتابان بدان رزمگاه                      کجا بود بهرام يل بی سپاه 
چو بهرام را دید نیزه به دست                       یکی بر خروشید چون پیل مست
بدو گفت ازین لشکر نامدار                       رهائی نیابی درین کارزار
ایران گرازید خواهی همی                       سرت را فرازید خواهی همی
 سران را بریدی سر ایدر بمان                      گه آمد که بر تو سر آید زمان 
به یارانش فرمود كاندر نهید                      به تير و به ژوپین و خنجر دهید 
بر او انجمن شد یکی لشکری                       هر آنکس که بود از دلیران سری
کمان را بزه کرد بهرام گرد                       به تير از هوا روشنائی ببرد
چو تیر اسپری شد سوی نیزه گشت                       چو دریای خون شد همه کوه و دشت 
چر نیزه قلم شد به گرز و به تیغ                      همی خون چکانید مانند میغ 
چو رزمش بدین گونه پیوسته شد                      ز تیر دلیران تنش خسته شد 
چو بهرام يل گشت بی توش و تار                       پس پشت او اندر آمد تژاو
 یکی تیغ زد بر سر كنف اوی                       دلیر اندر آمد ز بالا بر اوی 
جدا شد ز تن دست خنجرگذار                       فرو ماند از جنگ و برگشت کار 
چو خورشید تابنده بنمود پشت                       به دل گشت گیو از برادر درشت 
به بیژن چنین گفت کای دلگشای                      برادر همی نایدم باز جای
 بباید شدن تا ورا کار چیست                       نباید که بر کشته باید گریست
دلیران برفتند هر دو چو گرد                       بر آن جای پرخاش و جای نبرد
به هر سو بگشتند و جستند باز                       به دیدار بهرام شان بد نیاز
 دلیران چو بهرام را یافتند                      پر از آب و خون دیده بشتافتند 
به خاك و به خون اندر افگنده خوار                      جدا گشته زو دست و برگشته کار 
ز اسپ اندر افتاد گیو دلیر                       خروشی بر آورد چون نره شیر
بجنبید بهرام آواز اوی                       بغلطید و با هوش شد باز اوی
چنین گفت با گیو كای نامجوی                       مرا چون بپوشی به تابوت روی
 تو کین برادر بخواه از تژاو                      ندارد مگر گاو با شیر تاو 
مرا دید پیران ویسه نخست                      که با من بدش عهد و پیمان درست
 همه نامداران و گردان چین                       بجستند با من از آغاز کین
تن من تژاو جفاپیشه خست                       نکرد ایچ یاد از نژاد و نشست
چو بهرام گرد این سخن یاد کرد                       ببارید گیو از مژه آب زرد 
به دادار دارنده سوگند خورد                      به روز سپید و شب لاجورد 
که جز ترگ رومی نبیند سرم                      مگر کین بهرام باز آورم
 پر از درد و کینه سبك بر نشست                       گرفته یکی تیغ هندی به دست
بدانگه که شده روی گیتی سیاه                       تژاو از طلايه بر آمد به راه
چو از دور گیو دلیرش بدید                       عنان را بپیچید و دم در کشید 
چو دانست کز لشکر اندر گذشت                      ز گردان و گردنکشان دور گشت 
ز فتراك بگشاد خم کمند                      درآورد ناگه میانش به بند
بر آن اندر آورد و بنمود سفت                       پس آسانش از پشت زین برگرفت
به خاك اندر افگند خوار و نژند                       فرود آمد و دست کردش به بند
نشست از بر اسپ و او را کشان                       پس اندر همی برد چون بیهشان
 چنین گفت با او به خواهش تژاو                       که با من نماند ای دلیر ایچ تاو 
چه کردم که زین بی شمار انجمن                      شب تیره دوزخ نمائی به من
 بزد بر سرش تازیانه دویست                       چنین گفت هین جای گفتار نیست
ندانی همی ای بد شوربخت                       که در باغ کین تازه کشتی درخت
که بالاش با چرخ همسر شود                       تنش خون خورد بار خنجر شود
 شکار تو بهرام باید به چنگ                      به بینی[bd] کنون تنگ کام نهنگ 
بدان بد که بهرام بیجان شده‌ست                     ز دردش دل گیر پیمان شده‌ست
 چنین گفت با گیو جنگی تژاو                       که تو چون عقابی و من چون چکاو
به بهرام بر بد نبردم گمان                       نه او را به دست من آمد زمان
که من چون رسیدم سواران چین                       ورا کشته بودند بر دشت کین
 بدو گفت گیو ای جفاپیشه مرد                       به پوزش مگر این سخنهای سرد 
کشانش بیاورد گیو دلیر                       به پیش جگرخسته بهرام شیر 
بدو گفت کاینك سر بی وفا                       مکافات سازم جفا را جفا
سپاس از جهان آفرین کردار                       که چندان زمان بودم از روزگار
که پیش از تو جان بداندیش تو                       بر آرم کنون از تنش پیش تو 
همی کرد خواهش مر او را تژاو                      همی خواست از کشتن خویش تاو 
همی گفت کاین بودنی کار بود                      سر من به خنجر درودن چه سود
 بغلطید بر خاك و آواز کرد                       به بهرام گفتا که ای راد مرد
یکی بنده باشم روان تو را                       پرستش کنم گوربان ترا
به گیو آنگهی گفت بهرام گرد                       که هر کو بزاید ببایدش مرد 
گر ایدون که زو بر تنم بد رسید                      همان درد مرگش نباید چشید 
سر پر گناهش مبر تو ز تن                     مبر تا کند در جهان یاد من 
برادر برادر چنان خسته دید                       تژاو جفاپیشه را بسته دید
خروشید و بگرفت ریش تژاو                       سر از تن بریدش بسان چکاو
ز دو دیده بهرام پس خون براند                       ز کار سپهری شگفتی بماند 
خروشی برآورد کاندر جهان                      که دید این شگفت آشکار و نهان 
که گر من کشم یا کشی پیش من                       برادر بود کشته یا خویش من
 بگفت این و بهرام یل جان بداد                       جهان را چنین است ساز و نهاد
عنان بزرگی هر آن کس که جست                       نخستش بباید به خون دست شست
خروشید گیو دلیر از برش                       همی ریخت خاک سیه بر سرش
 خروشان بر اسپ تژاوش به بس[be]ت                       به بیژن سپرد آنگهی بر نشست
بیاوردش از جایگاه نبرد                      به کردار شاهان ورا دخمه کرد
 بیاگند مغزش به مشك و عبير                       بپوشید بر تنش چینی حریر
بر آئین شاهانش بر تخت عاج                       بخواباند و آویخت از برش تاج
در دخمه کردند سرخ و کبود                       تو گفتی که بهرام هرگز نبود
 شد آن لشکر نامور سوگوار                       ز بهرام وز گردش روزگار




Pizzi from 216 to 222
     چو هوم آن سر و تاج شاهان بدید                       بر ایشان به داد آفرین گسترید
 همان شهریاران بدو آفرین                      همی خواندند از جهان آفرین
 چنین گفت با هوم كاووس شاه                       به یزدان سپاس و بدویم پناه
که دیدیم رخ مرد یزدان پرست                       توانا و با دانش و زور دست
چنین داد پاسخ پرستنده هوم                       که آباد بادا به داد تو بوم
بدین شاه نو روز فرخنده باد                       دل بدسگالان تو کنده باد 
پرستنده بودم بدین کوهسار                       که بگذشت بر کنگ‌دژ شهریار 
همی خواستم تا جهان آفرین                      بدو دارد آباد روی زمین 
چو باز آمد او شاد و خندان شدم                       نیایش کنان پیش یزدان شدم
سروش خجسته شبی ناگهان                       بكرد آشکارا به من بر نهان
از آن غار بي بن بر آمد خروش                       شنیدم نهادم به آواز گوش
 کسی زار بگریست بر تخت عاج                       چه بر لشکر و کشور و گاه و تاج 
ز تیغ آمدم سوی آن غار تنگ                     کمندی که زنّار دارم به چنگ 
بدیدم سر و گوش افراسیاب                       در او ساخته جای آرام و خواب
به بند کمندش ببستم چو سنگ                     کشیدمش بیچاره از غار تنگ
یکی زار بگریست زان بند سخت                       به زاری به من گفت ای نیکبخت
 مر این بند را سست گردان ز تاب                      چو کردم ز دستم فرو شد به آب 
به آب اندر است او کنون ناپدید                      پی او ز گیتی بباید برید
 چو فرمان دهد شهریار بلند                       برادرش را پای کرده به بند
بیارند و بر گردنش چرم گاو                       بدوزند تا گم کند توش و تاو
چو آواز او یابد افراسیاب                       هم آنگه برآید ز دریای آب 
بفرمود تا روزبانان در                      برفتند با تیغ و گیلی سپر 
ببردند گرسیوز شوم را                      که آشوب از او بد بر و بوم را 
به دژخیم فرمود تا بر کشید                       ز رخ پردهٔ شرم را بر درید
بکردند در گردنش چرم گاو                       چنان چون نماندش به تن زور و تاو
بر او پوست بدريد و زنهار خواست                       جهان آفرین را همي يار خواست
 چو بشنید آوازش افراسیاب                      هم آنگه بر آمد ز دریای آب 
به دستش همی کرد و پای آشناه                      بیامد به جای که بد پایگاه 
ز خشکی چو بانگ برادر شنید                       بدو بدتر آمد ز مرگ آنچه دید
چو گرسیوز او را بدید اندر آب                       دو دیده پر از خون و دل پر شتاب
فغان کرد ای شهریار جهان                       سر نامداران و تاج مهان 
كجات آن همه رسم و آئین و راه                      كجات آن سر و تاج و گنج و سپاه 
كجات آن کمین و کمان و کمند                      که کردی بدو دیو و جادو به بند
کجات آن سواری و میدان و گوی                       که بودی ز چوگان تو گفت و گوی
كجات آن شبیخون ناگه چو شیر                       که شیر ژیان آوریدی به زیر
کجات آن همه دانش و زور دست                       کجات آن بزرگان خسروپرست 
كجات آن به رزم اندرون فر و نام                      كجات آن به بزم اندرون کام و جام 
که اکنون به دریا نیاز آمدت                      چنین اختر بد فراز آمدت 
چو بشنید بگریست افراسیاب                       همي ريخت خونین سرشك اندر آب
چنین داد پاسخ که گرد جهان                       بگشتم بسی آشکار و نهان
کز این بخشش بد مگر بگذرم                       ز بد بتّر آید همی بر سرم
 مرا زندگانی کنون خار گشت                      روانم ز تو پر ز تیمار گشت 
نبیره فریدون و پور پشنگ                      بر آویخت زین سان به دام نهنگ
 زبان دو مهتر پر از گفت وگوی                       روان پرستنده بر جست وجوی
ز راه جزیره در آمد یکی                       چو دیدش مر او را ز دور اندکی
کشان آن کیانی کمند از میان                       دوتائی بیامد چو شیر ژیان
بینداخت آن تاب داده کمند                      سر شهریار اندر آمد به بند
به خواری ز دریا کشیدش به دشت                      همه زندگانی بر او خوار گشت 
سپردش به شاهان و خود بازگشت                       تو گفتی که با باد انباز گشت
بیامد جهاندار با تیغ تیز                       سری پر ز کینه دلی پر ستیز
چنین گفت بی‌دانش افراسیاب                       که این روز خود دیده بودم به خواب 
سپهر از بر من فراوان کشید                      کنون پردهٔ رازها بر دريد 
به آواز گفت ای بد کینه جوی                       چرا کشت خواهی نیا را بگوی
چنین داد پاسخ که ای بدکنش                       سزاوار پیغاره و سرزنش
ز خون برادرت گویم نشست                       که هرگز بدی مهان را نجست
دگر نوذر آن نامور شهریار                       جهاندار وز ایرج یکی یادگار 
زدی گردنش را به شمشیر تیز                      بر انگیختی از جهان رستخیز 
سه دیگر سیاوش که چون او سوار                      نه بیند کسی از جهان یادگار 
بریدی سرش چون سر گوسپند                       همی بر گذشتی ز چرخ بلند
تو باب مرا از چه کردی تباه                       چنین روز بد را نکردی نگاه
به کردار بد تیز بشتافتی                       مكافات بد را بدی یافتی 
بدو گفت شاها ببود آنچه بود                      کنون داستانم بباید شنود 
بمان تا مگر مادرت را رخان                      به بینم پس این داستان‌ها بخوان
 بدو گفت کز خواهش مادرم                       نگر تا چه بد ساختی بر سرم
پدر بيگنه بود و من در نهان                       چه رفت از گزند تو اندر جهان
سر شهریاری بریدی که تاج                       بر او زار و گریان شد و تخت عاج 
اگر بند خواهی ز من بی گزند                      کسی آتش تیز کی کرد بند 
شبان چون که بگرفت درنده گرگ                      اگر زنده ماند نباشد سترگ 
دلاور چو از بیشه بگرفت شیر                       نشان ده كجا زنده ماندش دیر
و گر مهر بر خسته شیر آورد                       همان شیر او را به زیر آورد
کنون روز بادافره ایزدی‌ست                       مکافات بد را ز یزدان بدی‌ست
 به شمشیر هندی بزد گردنش                      به خاك اندر افکند تاری تنش 
زخون لعل شد گوش و ریش سفید                      برادرش گشت از جهان ناامید 
به گرسیوز آمد ز کار نیا                       دو رخ زرد و یکدل پر از کیمیا
 کشیدندش از پیش دژخیم خوار                       به بند گران و به بد روزگار
ابا روزبانان و مردمکشان                       چنان چون بود مردم بدنشان 
چو در پیش کیخسرو آمد به درد                      ببارید خون بر رخ لاجورد 
شهنشاه ایران زبان برگشاد                      وز آن طشت و خنجر همی کرد یاد 
ز تور فریدون و سلم سترگ                       از ایرج که بد نامدار بزرگ
به دژخیم فرمود تا تیغ تیز                       کشیده بیاید دلی پر ستیز
میان سپهبد به دو نیم کرد                       سپه را همي دل پر از بیم کرد 
بهم بر فگندندشان کوه کوه                      ز هر سو به دور ایستاده گروه 
جفاهای ایشان همی گفت شاه                      همی کرد در هر دو کشته نگاه
 از آن پس بفرمود تا رهنمون                      بشوید تن شاه از خاك و خون
بپوشد از آن پس به دیبای چین                       ز خز و ز ملحم كفن همچنین
به دخمه درون تخت زرین نهند                       كله بر سرش عنبرآگین نهند 
بخواباندش پس بر افراز تخت                       بگرید فراوان بر آن شوربخت


          
Pizzi from 223 to 228


به لهراسپ فرمود تا بازگشت                       بدو گفت روز من اندر گذشت 
تو شو تخت شاهی به آیین بدار                       به گیتی جز از تخم نیکی مکار 
هر آنگه که باشی تن آسان ز رنج                      ننازی به تاج و ننازی به گنج 
چنان دان که روز تو تاريك شد                      به یزدان تو را راه نزديك شد 
همه داد جوی و همه داد کن                       ز گیتی تن مهتر آزاد کن
فرود آمد از اسپ لهراسپ زود                       زمین را ببوسید و زاری نمود 
بدو گفت خسرو که پدرود باش                      به داد اندرون تار و هم پود باش 
برفتند با او ز ایران سران                      بزرگان بیدار و کندآوران 
چو دستان و رستم چو گودرز و گیو                       دگر بیژن گرد و گستهم نيو
بهفتم فریبرز کاوس بود                       بهشتم کجا نامور طوس بود
همي رفت لشکر گروهاگروه                       ز هامون بشد تا سر تیغ کوه
 ببودند يك هفته دم بر زدند                       یکی بر لب خشك نم بر زدند 
خروشان و جوشان ز کردار شاه                      کسی را نبد سوی آن رنج راه 
همی گفت هر موبدی در نهفت                       کزین سان سخن در جهان کس نگفت 
چو خورشید برزد سر از تیغ کوه                       ز گیتی بیامد ز هر سو گروه
زن و مرد ایرانیان صد هزار                       خروشان برفتند با شهریار
 همی کوه پر ناله و پر خروش                      همی سنگ خارا بر آمد به جوش 
همی گفت هرکس که شاها چه بود                      که روشن دلت شد پر از داغ و دود
 گر از لشکر آزار داري همي                       مر این تاج را خوار داری همی
بگوی و تو از گاه ایران مرو                       جهان کهن را مکن شاه نو
همه خاك باشیم اسپ تو را                       پرستنده آذرگشسپ تو را 
تو را کجا شد تو را دانش و رای و هوش                      که نزد فریدون نیامد سروش 
همه پیش یزدان ستایش کنیم                      به آتشکده در نیایش کنیم
 مگر پاك يزدان ببخشد به ما                       دل موبدت بر درخشد به ما
شهنشاه از آن کار خیره بماند                       وز آن انجمن موبدان را بخواند
چنین گفت کایدر همه نیکویی‌ست                       بر این نیکویی‌ها نباید گریست
 ز یزدان شناسید یک‌سر سپاس                      مباشید جز شاد و یزدان شناس 
که گرد آمدن زود باشد به هم                      مباشید از این رفتن من دژم 
بدان مهتران گفت از این کوهسار                       همه باز گردید بی شهریار
که راهی دراز است و بی آب و سخت                       نباشد گیاه و نه برگ درخت
به آمدشدن راه کوته کنید                       روان را سوی روشنی ره کنید 
بر این ریگ برنگذرد هر کسی                      مگر فرّه و برز دارد بسی
 سه گرد گرانمایه گردن فراز                      شنیدند گفتار و گشتند باز 
چو دستان و رستم چو گودرز پیر                       جهانجوی و بیننده و یادگیر
نگشتند از او باز چون طوس و گیو                       فریبرز با بیژن گرد نیو
برفتند یک‌روز و یک‌شب به هم                       شدند از بیابان و خشکی دژم
 به ره بر یکی چشمه آمد پدید                      جهانجوی کیخسرو آنجا رسید 
بر آب روشن فرود آمدند                      بخوردند چیزی و دم بر زدند 
بدان مرزبانان چنین گفت شاه                       که امشب نرانیم از این جایگاه 
بگوئیم کار گذشته بسی                       کز این پس مرا خود نبیند کسی
چو خورشید تابان برآرد درفش                       چو زرآب گردد زمین بنفش[bf]
 مرا روزگار جدائی بود                      مگر با سروش آشنائی بود 
چو بھری ز تیره شب اندر چمید                      کی نامور پیش یزدان خمید
 به آن آب روشن سر و تن بشست                       همی خواند اندر نهان ژندواست[bg]
چنین گفت با نامور بخردان                       که باشید پدرود تا جاودان
کنون چون بر آرد سپهر آفتاب                       نبینید از این پس مرا جز به خواب 
شما نیز فردا بر این ریگ خشك                      مباشيد اگر بارد از ابر مشك 
ز کوه اندر آید یکی باد ساخت                      کز او بگسلد شاخ و برگ درخت 
ببارد یکی برف از ابر سیاه                       شما سوی ایران نیابید راه
سر مهتران آن ساکن شد گران                       بخفتند با درد کندآوران
چو از کوه خورشید سر بر کشید                       ز چشم مهان شاه شد ناپدید
 بجستند از آن جایگه شاه جوی                      به ریگ و بیابان نهادند روی 
ز خسرو ندیدند جای نشان                      زره بازگشتند چون بیهشان
 همه تنگدل گشته و تافته                       سپرده زمین شاه نایافته
خروشان بر آن چشمه باز آمدند                       پر از غم دل و با گداز آمدند
همي داد شاه جهان را درود                       بر آب هر کس که آمد فرود
 فریبرز گفت آنچه خسرو بگفت                      که با جان پاکش خرد باد جفت 
یلان پیش او پاسخ آراستند                      به گفتار او دل نپیراستند 
زمین گرم و نرم است و روشن هوا                       بر این ماندگی نیست رفتن روا
چو آسوده گردیم و چیزی خوریم                       بخسپیم بر چشمه پس بگذريم[bh]
بر چشمه یکسر فرود آمدند                       ز خسرو همی داستانها زدند 
که چونین شگفتی نبیند کسی                      و گر در زمانه بماند بسی
چنین رفتن شاه کی دیده ایم                       ز گردنکشان نیز نشنیده ایم 
دریغ آن بلند اختر و رای اوی                       بزرگی و دیدار و بالای اوی
دریغ آن شهنشاه والا گھر                       به مردی ز شاهان برآورده سر
خردمند از این کار خندان شود                       که زنده کسی پیش یزدان شود 
که داند ز گیتی که او را چه بود                      چه گویم که گوش آن بیارد شنود 
بدان نامداران چنین گفت گیو                      که هرگز چنو [bi]نشنود گوش نیو 
به مردی و بخشش به داد و هنر                       به بالا و دیدار و نام و گهر
به رزم اندرون پیل بد با سپاه                       به بزم اندرون ماه بد با کلاه
وز آن پس بخوردند چیزی که بود                      ز خوردن سوی خواب رفتند زود 
هم آنگه برآمد یکی باد و ابر                      هوا گشت بر سان چرم هزبر 
چو برف از زمین بادبان برکشید                      نبد نيزهٔ نامداران پدید 
یکایك به برف اندرون ماندند                      ندانم بدان جای چون ماندند
زمانی طپیدند در زیر برف                       یکی چاه شد کنده هر جای ژرف
نماند ایچ کس را از ایشان توان                       بر آمد به فرجام شیرین روان


Pizzi from 231 to 237
بد اختر چو از شهر کابل برفت                      بدان دشت نخچیر شد شاه تفت
ببرد از میان لشکری چاه کن                      کجا نام بردند از آن انجمن 
سراسر همه دشت نخچیرگاه                     همه چاه کندند در زیر راه 
زده حرب‌ها را بن اندر زمین                      همان تیغ و ژوپین و شمشیر کین
به چاره سر چاه را کرد کور                      که مردم ندیدی نه چشم ستور
چو رستم دمان سر به رفتن نهاد                      سواری برافگند پویان شغاد
 که آمد گو پیلتن بی سپاه                     تو پیش آی و زان کرده زنهار خواه 
سپهدار کابل برآمد ز شهر                     زبان پر ز پوزش روان پر ز زهر 
چو چشمش به روی تهمتن رسید                      پیاده شد از اسپ کو را بدید
 ز سر شارهٔ هندوی برگرفت                      برهنه شد و دست بر سر گرفت
همان موزه از پای بیرون کشید                      به زاری به مژگان ز دل خون کشید
 دو رخ را به خاک سیه بر نهاد                     همی کرد پوزش ز کار شغاد 
که گر مست شد بنده از بیهشی                     نمود اندران بیهشی سرکشی 
سزد گر ببخشی گناه مرا                      کنی تازه آئین و راه مرا
همی رفت پیشش برهنه دو پای                      سری پر ز گرد و دلی پر ز رای
ببخشید رستم گناه ورا                      فزون کرد از آن پایگاه ورا 
بفرمود تا سر بپوشید و پای                     به زین بر نشست و بیامد ز جای 
بر شهر کابل یکی جای بود                     ز سبزی زمینش دل آرای بود 
بدو اندرون آب و چندی درخت                      به شادی نهادند هر جای رخت
بسی خوردنیها بیاورد شاه                      بیاراست خرّم یکی جشنگاه
می آورد و رامشگران را بخواند                      مهان را به تخت مهی برنشاند
 از آن پس به رستم چنین گفت شاه                     که چون رایت آید به نخچیرگاه 
که یکی جای دارم که بر دشت و کوه                     به هر جای نخچیر گشته گروه 
همه دشت غرم‌ست و آهو و گور                      کسی را که باشد تگاور ستور
به چنگ آیدش گور و آهو به دشت                      از آن دشت خرّم نشاید گذشت
ز گفتار او رستم آمد به شور                      از آن دشت پر آب و نخچیر و گور
 بفرمود تا اسپ را زین کنند                     همه دشت پر باز و شاهین کنند 
کمانی کیانی به ترکش نهاد                     همی راند بر دست او بر شغاد 
زواره همی رفت با پیلتن                      تنی چند از آن نامدار انجمن
به نخچیر لشکر پراکنده شد                      برابر به یکسو از آن کنده شد 
زواره تهمتن بر آن راه بود                      ز بهر زمان كاندر آن چاه بود
 همی رخش از آن خاك نو یافت بوی                     تن خویش را گرد کرده چو گوی
همی جست و ترسان شد از بوی خاك                     زمین را به نعلش همی کرد چاك 
بزد گام رخش تگاور به راه                     چنین تا بیامد میان دو چاه
دل رستم از رخش شد پر ز خشم                      زمانه خرد را بپوشید چشم
یکی تازیانه برآورد نرم                      بود تنگدل رخش را کرد گرم
چو او تنگ شد در میان دو چاه                       ز چنگ زمانه همی جست راه 
دو پایش فرو شد به يك چاه‌سار                     نبد جای آویزش و کارزار 
بن چاه پر حربه و تیغ تیز                      نبد جای مردی و راه گریز
 بدرید پهلوی رخش بزرگی                      بر و یال آن پهلوان سترگ
به مردی تن خویش را بر کشید                      دلیر از بن چاه بر سر کشید
 چو با خستگی چشم‌ها برگشاد                     بدید آن بداندیش روی شغاد 
بدانست کان چاره و راه اوست                     شغاد فریبنده بدخواه اوست
 بدو گفت کای مرد بدبخت شوم                      ز کار تو ویران شد آباد بوم
پشیمانی این تو را زین سخن                      به پیچی از این بد نگردی کهن
چنین پاسخ آورد ناكس شغاد                      که گردون گردان تو را داد داد 
تو چندین چه یازی به خون ریختن                     به هر سو به تاراج و آويختن 
گه آمد که بر تو سر آید زمان                     شوی کشته بر دام آهرمنان
 هم آنگه سپهدار کابل ز راه                     بیامد بر آن دشت نخچیرگاه
گو پیلتن را چنین خسته دید                      همه خستگی‌هاش نا بسته دید
بدو گفت ای نامدار سپاه                      چه بودت بر این دشت نهچیرگاه
 شوم زود چندی پژشك آورم                     ز بهر تو خونین سرشك آورم 
مگر خستگی‌هات گردد درست                     نیامد مرا رخ به خوناب شست
 تهمتن چنین داد پاسخ بدوی                      که ای مرد بدگوھر چاره جوی
 سر آمد مرا روزگار پژشك                      تو بر من میالای خونین سرشك
فراوان نمانی سر آید زمان                      کسی زنده بر نگذرد ز آسمان 
نه من بیش دارم ز جمشید فرّ                     که ببرید دشمن میانش به ارّ
همان از فریدون و از کی‌قباد                     بزرگان شاهان فرخ نژاد
 چو افراسیاب آن بداندیش مرد                      که کیخسرو او را به دو نیم کرد
 گلوی سیاوش به خنجر برید                      گروی زره چون زمانش رسيد
همه شهریاران ایران بدند                      به رزم اندرون نره شیران بدند
 برفتند و ما دیرتر ماندیم                     چو شیر ژیان بر گذر ماندیم 
فرامرز پور جهانبین من                     بیاید بخواهد ز تو کین من
 چنین گفت پس با شغاد پلید                      که اکنون که بر من چنین بد رسید
ز ترکش بر آور کمان مرا                      به کار آور آن ترجمان مرا
به زه کن بنه پیش من با دو تیر                      نباید کجا شیر نخچیرگیر
 به دشت اندر آید برای شکار                     من اینجا فتاده چنان تن فگار 
ببیند مرا زو گزند آیدم                     کمان چون بود سودمند آیدم
 ندرد مگر زنده شیران تنم                     زمانی بود تن به خاك افگنم
شغاد آمد آن چرخ را برکشید                      به زه کرد یکباره اندر کشید
بخندید و پیش تهمتن نهاد                      به مرگ برادر همی بود شاد
 تهمتن به سختی کمان بر گرفت                     بدان خستگی پیچش اندر گرفت 
برادر ز تيرش بترسید سخت                     بیامد سپر کرد تن را درخت 
درختی بد اندر بر او چنار                      بر او بر گذشته بسی روزگار
میانش تھی شاخ و برگش به جای                      نهان شد پسش مرد ناپاك رای
چو رستم چنان دید بفراخت دست                      چنان خسته از تیر بگشاد شست
 درخت و برادر به هم بر بدوخت                     به هنگام رفتن دلش برفروخت 
شغاد از پس زخم او آه کرد                     تهمتن بر او درد کوتاه کرد 
چنین گفت رستم که یزدان سپاس                      که بودم همه ساله یزدان شناس
کز آن پس که جانم رسیده به لب                      بر این کین من روز نامد به شب
مرا زور دادی که از مرگ پیش                      از این بی وفا بستدم کین خویش
 گناهم بیامرز و پوزش پذیر                     که هستی تو بخشنده و دستگیر 
همان راه پیغمبر و دین تو                     پذیرفتم و راه و آئین تو 
چو دارم ره دین و آئین پاك                     روانم کنون گر برآید چه باك
به مينو بر افروز جان مرا                      به توست آشکارا نهان مرا
بگفت و جانش بر آمد ز تن                      بر او زار و گریان شدند انجمن
 زواره به چاه دگر در بمرد                      سواری نماند از بزرگان و خرد


[a]Sêyāmаk хojаstа yakе por dāšt, Kê nаzdê nêyā jāê dаstor dāšt.


55        Gаrānmāyarā nām Hošаng bod,
To gofti, hаmа hošo fаrhаng bod.


Bа nаzdê nêyā yādgārê pаdаr, Nêyā pаrvаrêdа mаr urā bа bаr.


Nêyāyaš bа jāê pêsаr dāšti, Joz u bаr kаsе čаšm nаgmāšti.


Čo bênhād dêl kênаvo jаngrā, Bêхānd ān gаrānmāya Hošаngrā.




 
1.        Ê – bа fаrmān-š tаn.
2.        Ê – bаrtаri.
3. L – b. 51, 52 nеst.
 
Hаmа goftаnêhā bаd-u bāzgoft, Hаmа rāzhā bаrkošād аz nohoft.


60        Kê mаn lаškаrе kаrd1 хāhаm hаmе, Хorušе bаrāvаrd хāhаm hаmе.


Torā bod bāyad hаmе pеšrаv,
Kê mаn rаftаnêyam, to sālārê nаv.


Pаrêvo pаlаng аnjomаn kаrdo šеr, Zê dаrrаndаgān gorgo bаbrê dаlеr.2


Sêpāhê dаdo dāmo morğo pаri, Sêpаhdār bā kаbro3 kondāvаri.


Pаsê poštê lаškаr Kаюmаrsšāh Nаbеrа bа pеš - аndаron bā sêpāh.


65        Bêyāmаd sêyahdеv bā tаrso bāk, Hаmе b-āsmān - bаr pаrākаnd хāk.


Zê horrāê dаrrаndаgān čаngê dеv Šodа sost bаr čаšmê kаyhānхêdеv.


Bа hаm dаrfêtādаnd hаrdo goruh, Šodаnd аz dаdo dām dеvān sotuh,


Bêyāzêd Hošаng čon šеr čаng, Jаhān kаrd bаr dеvê nаstuh tаng.


Kаšêdаš sаrāpāy yaksаr dovāl, Sêpаhbаd borêd ān sаrê bеhаmāl.


70        Bа pāy - аndаr аfkаndo bêspаrd хār, Dаrêdа bаr u čаrmo bаrgаštа kār.








 
1.        L – gord.
2.        TPZ –        Bа fаrmānê šāhê jаhān bod hаmа, Sêpāhêvo vаhšêvo morğo rаmа.
3.        L – porkêno.
 
Čo āmаd mаr ān kênаrā хāstār, Sаr āmаd Kаюmаrsrā ruzgār.


Bêrаfto jаhān mordаri mānd аz uy, Nêgаr, tā kêrā nаzdê u ābruy?!


Jаhānê fêrеbаndаrā gêrd kаrd, Rаhê sod pаymodo māya nах(v)аrd.1


Jаhān sаr bа sаr čon fаsānаsto bаs, Nаmānаd bаdo nеk bаr hеč kаs.




Hošаng
Pādšāhêê Hošаng čêhêl sāl bod
Jаhāndār Hošаngê bārāю dād Bа jāê nêyā tāj bаr sаr nêhād.


Bêgаšt аz bаrаš čаrх sālе čêhêl, Por аz hoš mаğzo por аz dād2 dêl.


Čo bênšаst bаr jāygāhê mеhi, Čonên goft bаr tахtê šāhаnšаhi,


Kê «Bаr hаft kêšvаr mаnаm pādšā, Bа hаr jāy pêruzo fаrmānrаvā.


5        Bа fаrmānê YAzdānê pêruzgаr
Bа dādo dêhêš tаng bаstа3 kаmаr».


Vа-z ān pаs jаhān yaksаr ābād kаrd, Hаmа ruê gеti por аz dād kаrd.4


Nахostên yakе gаvhаr āmаd bа čаng, Bа dānêš5 zê āhаn jodā kаrd sаng.




 
1.        Ê – sаrmāya хvаrd.
2.        Ê – r
[b]هوشگ in Pizzi
[c]هوشگ in Pizzi
[d]YAkе mаrd bod аndаr ān ruzgār Zê dаštê sаvārānê nаyzаgozār.


Gаrānmāya hаm šāho hаm nеkmаrd, Zê tаrsê jаhāndār bā bādê sаrd.


Kê Mаrdās nāmê gаrānmāya bod, Bа dādo dêhêš bаrtаrên pāya bod.


Mаr urā zê dušêdаni čārpāy
Zê hаr yak hаzār āmаdаndi bа jāy.






 
1.        ÊL – Honаr хod bêpаyvаst bā kêrdgār.
2.        L – ān.
3.        Ê – Hаmе gаšt аz u mеhrê.
4.        TPZ –        Аz u pāk YAzdān čo šod хаšmnāk, Bêdānêsto šod šāh bā tаrso bāk. Kê āzordа šod pāk YAzdān аz uy, Nаdêdа bаd-ān dаrd dаrmān аz uy.
5.        Ê – b. 84 nеst;
L –        Sаr āmаd mаr urāvo аndаrgozаšt, Čonān dān, kê gеti čo bādе bа dаšt.
 
90        Bozo oštoro mеšrā hаmčonên
Bа dušаndаgān dādа bod pākdên.


Hаmān gāvê dušā bа fаrmānbаri, Hаmān tāzêаspê rаmаndаfаri,1


Bа šêr ān kаsеrā, kê bodi nêyāz, Bаd-ān хāstа dаst bordi fаrāz.


Pêsаr bod mаr ān pākdênrā yakе, K-аš аz mеhr bаhrа nаbod аndаkе.


Jаhānjuyrā nām Zаhhāk bod, Dаlеro sаboksāro nāpāk2 bod.


95        Hаmān3 Bеvаrаspаš hаmе хāndаnd, Čonên nām bаr pаhlаvi rāndаnd.


Kojā bеvаr аz pаhlаvāni šomār, Bovаd dаr zаbānê dаri dаh hаzār.4


Аz аspānê tāzi bа zаrrênsêtām Vаrā bod bеvаr, kê bordаnd nām.


Šаbo ruz bodi do bаhrа bа zên Zê rāhê bozorgi, nа аz rāhê kên.


Čonān bod, kê Êblês ruzе pаgāh Bêyāmаd bа sānê yakе nеkхāh.


100        Dêlê mеhtаr аz rāhê nеki bêbord, Jаvān guš goftārê urā sopord.


Hаmānā хoš āmаd-š goftārê uy, Nаbod āgаh аz zêšt kêrdārê uy.








 
1.        Ê –        Hаmān gāvdušān bа fаrmānbаri, Hаmān tāzêаspānê hаmčon pаri.
2.        Ê – bеbāk.
3.        L – Hаmе.
4.        Ê – b. 96 nеst.
 
Bаd-u dād hošo dêlo jānê pāk, Pаrākаnd1 bаr tārаkê хеš хāk.


Čo êblês dānêst, k-u dêl bêdād Bаr аfsānааš, gаšt nаhmār šād.


Fаrāvān soхаn goft zеbāvo nаğz, Jаvānrā zê dānêš têhi bod2 mаğz.


105        Hаmе goft: «Dārаm soхаnhā bаsе, Kê ānrā joz аz mаn nаdānаd kаsе.»


Jаvān goft: «Bаrguю čаndên mаpāy, Bêyāmuz mārā to, эy nеkrāy».


Bаd-u goft: «Pаymān-t хāhаm nахost, Pаs ān gаh soхаn bаrkošāyam dorost».


Jаvān nеkdêl bod, pаymān-š kаrd,3 Čonān k-u4 bêfаrmod, sаvgаnd х(v)аrd,5


Kê «Rāzê to bā kаs nаguyam zê bon, Zê to bêšnаvаm, hаrči gui soхon».


110        Bаd-u goft: «Joz to kаsе dаr sаrāy Čаrā bāyad, эy nā
[e]Khaleghi گزار
[f]همان گاو دوشا به فرمان بری      همان تازی اسپان همه گوهری  Khaleghi
[g]شیرور میش بد Khaleghi
[h]همان تازی اسپان همچون پری Mohl
[i]Khaleghi اسپان همه گوهری
[j]Mohl دراز
[k]Khaleghi مرین
[l]که از مهر بهره‌ش Khaleghi
[m]کجا Mohl and Khaleghi
[n]Mohl پیورسپش
[o]پیور Mohl
[p]Macan بر
[q]ز Khaleghi
[r]Mohl and Macan and Khaleghiورا
[s]پیور Mohl
[t]چو Macan
[u]Macan بهر
[v]Mohl بگاه
[w]پورش Mohl
[x]Blue part missing from Khaleghi
[y]چو ابلیس دید آن که او دل به باد     برافگند از آن گشت بسیار شاد Mohl
[z]من را Mohl
[aa]Mohl  درکشایم
برکشایم Macan
[ab]نیک‌دل Mohl
[ac]Khaleghi نیکدل گشت و
[ad]Macan فرمانش
[ae]Mohl که
[af]خورد Mohl and Vullars and Macan
[ag]Mohl درین
[ah]جاه Mohl and Vullars
[ai]Mohl ار نیم
It doesn't rhyme properly though.
[aj]Mohl دلکشای
[ak]راه Mohl
[al]شرم Mohl
[am]؟؟؟
[an]Interesting use of farr
[ao]؟؟؟
[ap]ها؟؟؟
[aq]؟؟
[ar]ها؟؟
[as]؟؟
[at]؟؟
[au]جالبه
[av]نفت؟؟
[aw]؟؟؟ زشید
[ax]؟؟؟ خرد
[ay]؟؟؟؟
[az]؟؟
[ba]؟؟؟
[bb]؟؟؟
[bc]؟؟
[bd]؟؟؟
[be]؟؟؟
[bf]؟؟؟ بنفش :))
[bg]؟؟
[bh]؟؟
[bi]؟؟